Жол, Жолдас, Жолаушы

Жалған жолдас — көзіңе мақтар,
Сырт айналып, сойылын баптар.

Жолда жатқан жантақты алып таста,
Жолаушыға кірмесін сенен басқа.

Баламен жолдас болсаң,
Бала боларсың,
Қариямен жолдас болсаң,
Дана боларсың.

Жолың болмайын десе
Алдыңнан өр кездеседі.
Атың құлап,
Арылмас сор кездеседі.

Желді қуған жоғалар,
Жолды қуған оңалар.

Жақынға жаны ашымағанның
Бір беті қара,
Жолдасына жаны ашымағанның
Екі беті қара.

Жолдасын таппаған ер азады,
Қордасын таппаған жер азады.

Жолдасыжоқ жігіттің —
Олжасы жоқ.

Жолы болар жігіттің
Желі оңынан тұрады.

Жол жаман болса,
Атаң да сүрінеді,
Атан да сүрінеді.

Жалғыз жүрсең, жолмен жүр,
Жолдан жолдас қосылар.
Жолдан жолдас қосылса,
Жолың болмас несі бар?!

Алыс жүрсең де, жолмен жүр.

Әңгіме жол қысқартады.

Көзі соқырға жолдас болсаң да,
Көңілі соқырға жолдас болма.

Қасқыр ішік киген
Қасындағы жолдасының
Тоңғанын білмес.

Жолдасың жақсы болса
Жолым ұзын деме,
Жолдасың жаман болса,
Қолым ұзын деме.

Жортуылшының басы жолда қалады.

Жүрместен бұрын,
Жолыңды байқа,
Киместен бұрын,
Тоныңды байқа.

Жолаушының ақысы — жүрсе өнеді.

Жолаушыны сусындатпай тұрып,
Бұйымтайын сұрама.
Алыс сапар,
Алғашқы адымнан басталады.

Жол сұраған кісі адаспайды,
Жөн сұраған кісі жаңылыспайды.

Жолаушыны жол сынайды.

Жолдасың бұзық болса,
Сенің түзіктігің қайсы?

Жаман жолдастан,
Жақсы дұшпан артық.

Арбасының дөңгелегін майламаса,
Арбакештің шайы қайнамайды.

Асыққанның жолы
Алыстан кетеді.

Жолдасы көптің — олжасы көп.

Жолдасы көбейсе — жол кеңейеді.

Жолға шықсаң жолдасыңның
Жүгі болма, жұбы бол.

Жолдастының жолы кең.

Жолдасың темірші болса,
Өзің көмірші болғаның құп.

Арбалыға жорғалы
Жолдас болмас.

Жол жолға жалғасады,
Ел елге жалғасады.

Жолға шыққан жолаушы
Жол амалын сұрайды.
Артта қалған ауылда
Ел аманын сұрайды.

Жолда жүрген май ішер,
Үйде қалған қан ішер.

Жол азабы — көр азабы.

Жолаушының азығы жолында.

Барымта
Барымтаға қарымта.

Жақсы таяқ
Жаман жолдастан артық.

Жаяуға жол алыс.

Әңгіме жолды қысқартады,
Жоқшылық қолды қысқартады.

Жолдасың жаман болса,
Көңілің азар.
Жолдасың жақсы болса,
Күнде базар.

Аңшының кешіккенінен сүйін.
Жолаушының кешіккенінен күйін.

Барар жол ұзақ болса да,
Қайтар жол қысқа болар.

Жолдас,
Жолдассыз жолың болмас.

Жолдас,
Жолдасына жамандық қылған оңбас.

Жол мақсаты — жету.

Ауылдан шыққан күні
Байға қонба, сайға қон;
Бай пәле болады,
Сай пана болады.

Қажымалы мың жолдас,
Жаныңда жолдас жоқпен тең.
Жанын қиған бір жолдас
Қоралы-қосын көппен тең.

Туған көп,
Туысқандай болмас,
Тұрман көп,
Құйысқандай болмас,
Жолдас көп
Уағдада тұрысқандай болмас.

Барар жерің бар болса,
Барсаң, айран ішерсің
Барар жерің жоқ болса,
Кімге барып түсерсің?

Аяғы — ат, қолы — қамшы.
Жаман туыстан
Жақсы жолдас артық.

Үйінен қырық қадам
Ұзап шыққан адам мүсәпір.

Жол қадірін, жүрген біледі.

Асыққан жолаушы,
Атына теріс мінеді.

Тапқан қуанар,
Таныған алар.

Жоқіздеген
Жоғалғанды табады.

Бір күндік жолға шықсаң
Үш күндік жол азық ал.

Жолдасы көптің —
Жорғасы көп.

Аттыға еріп,
Жаяудың таңы айырылыпты

Аттылы, жаяу келеміз баяу.

Жол анасы — із,
Ер анасы — түз.

Аңшының ажалы аңынан.

Жол жүргінді
Жұртты жайға жеткізеді.

Жол азабы — көразабы.

Жол қуған қазынаға жолығады,
Сөз қуған бәлеге жолығады.

Жақсы жол
Ұзақ та болса — жақын.
Жаман жол
Жақын да болса — алыс.

Жол жүрсең,
Шабанға кіріптар қылмасын.
Жолдас болсаң,
Наданға кіріптар қылмасын.

Жол болмайды асусыз,
Той болмайды шашусыз.

Қолы кеңнің — жолы кең.

Жолдасты жол айырады.
Жолға шықпас бұрын,
Жолдасыңды сайла.
Үй салмас бұрын
Көршіңді ойла.

Жолы болар жігіттің
Жөнге басар бәр ісі.
Жолы болмас жігіттің
Ілік іздер әр ісі.

Жолы болар жігітке
Жолдан жолдас қосылар.

Жұлдызы жанған жігіттің
Жүрсе, жолы болады.
Жарқырап оты үміттің
Желі оңынан тұрады.

Жұмысқа жұғымы жоқтың
Жолдасқа жылымы жоқ.

Үйде атан, түзде бурамын.

Ата жолы— бала жолы.

Сара жолдың қадірін
Адасқанда білерсің.
Қарындастың қадірін
Қарасқанда білерсің.

Аяқ — арғымақ.
Қол — азамат.
Көз — жанат.
Сөз — қанат.

Ар, намысы бар жігіттің
Жолдасы бар жолында.
Ар, намысы жоқ жігіттің
Ұяты бар қолында.

Жасық жолдастан
Жыңғыл таяқ артық.

Сөз анасы — құлақ
Жол анасы — тұяқ.
Су анасы — бұлақ.
Көз анасы — шырақ.

Алысқа сілтейтін —
Асыл — мұрат.

Жаманмен жолдас болсаң,
Жаласына қаласың,
Наданмен жолдас болсаң,
Бәлесінеқаласың.

Батыл жігіт жол бастар,
Ақын жігіт той бастар.

Әңгіме жолдан қалдырар,
Жолсыздық ұрыға алдырар.

Ұлы жол,
Үйіңнің табалдырығынан басталады.

Қабаған ит келер ырысты қайырар,
Қарау қатын жолдасыңнан айырар.
Жорға мінген,
Жортақы мінгенмен жолдас емес.

Жолдасы жақсы — жолды болар,
Жолдасы жаман — қолды болар.

Ар, намыс туралы

Малыңа сүйенбе, арыңа сүйен.

Жігітке жар қымбат, намыс пен ар қымбат.

Ер мойынында қыл арқан шірімес.

Жарлы болсаң да, арлы бол.

Тәнім – жанымның садағасы,
Жаным – арымның садағасы.

Мал сақтама, ар сақта.

Ел намысы – ер намысы.

Жігіттің құны – жүз жылқы,
Ары – мың жылқы.

Ер жігітке өлімнен ұят күшті.

Үйлену, үй-іші, отбасы

Әйелі жоқ үй – жетім.

Екі жарты – бір бүтін.

Қыз күнінде бәрі жақсы, жаман қатын қайдан шығады?

Жақсы әйел – ырыс,
Жаман әйел – ұрыс.

Әйел сырын әйелден сұра.

Ата – анадан жар жақын.

Жан қимақ бар,
Жар қимақ жоқ.

Сұлу – сұлу емес, сүйген – сұлу.

Хан жарлығынан қатын жарлығы күшті

Келін жаман емес, келген жері жаман.

Әйел— үйдің көркі,
Еркек— түздің көркі.

Еріншекқатынның
Етегіжыртық;
Еркеқатынның
Ерінітыртық.

Ерлі-байлы ұрысар да, керісер,
Көрісер де келісер.

Сұлу сұлу емес,
Сүйген сұлу.

Әркімдікі өзіне,
Ай көрінер көзіне.

Жақсы әйел
Жаман еркекті түзетеді.

Жаман әйел
Жақсы еркекті жүдетеді.

Жаман әйелдің мінезі қиық келер,
Сөзі сұйық келер.

Атасы жаман алғанын жамандайды,
Туысы жаман туғанын жамандайды.

Қатын қырық шырақты.

Отқа барған қатынның
Отыз ауыз сөзі бар.

Үйді қырық еркек толтыра алмайды,
Бір әйел толтырады.

Төркініне сенгеннің
Төбесі — жарық.

Қапқа түскен — қатындікі.

Келін — келін, келін — бақ,
Келмей жатып, сөзін бақ.

Долы қатын жылауық,
Сұғанақ қатын — сұрауық.

Жаман қатын алғанның
Жауы үйінде.
Екі қатын алғанның
Дауы үйінде.

Төркіні жақын қатынның
Төсегі жиылмайды.

Олақ қатын оймақшыл,
Салақ қатын сауықшыл.

Келіннің бетін кім бұрын ашса,
Сол ыстық.

Қапияда қатын ақыл табады.

Айлас қатын — мұңдас.

Қатын көп болса,
Шөмішті ит жалар.

Күндестің күні де күндес,
Күлі де күндес.

Бір қатын сылаумен қатын,
Бір қатын қынаумен қатын,
Бір қатын сынаумен қатын.

Астыңда атың болса,
Арғымақ не керек?
Жақсы қатының болса
Ұжмақ не керек!

От жақпаған үй — қорамен тең,
Кісі кірмеген үй — моламен тең.

Қатынның қоры — табашыл,
Еркектің қоры — тобашыл.

Қатыны жоқ,
Ханның қызын алам дейді.

Ер жігіттің аты жақсы болса бір бақыт,
Алған жары жақсы болса мың бақыт.

Жақсы жұбай — жарым бақыт.

Әйел сырын әйелден сұра.

Бұлттан шыққан күн ащы.
Жаман қатынның тілі ащы.

Бір үйде екі әйел болса — ойран,
Бір үйде екі сиыр болса — айран.

Көшерде жұрт жаман,
Айрыларда әйел жаман.

Салақ қатынның үйінен,
Сабақты ине табылмас.

Байсыз қатын — баусыз оймақ.

Ұл таппас қатын болмас,
Тұрарын айт.
Мал таппас жігіт болмас,
Құрарын айт.

Жақсы әйелдің қолы ұзын,
Жаман әйелдің тілі ұзын.

Олақ қатынның пісірген сүті іріп кетер,
Илеген терісі шіріп кетер.

Жалқау қатынның төсегі
Тал түске дейін жиылмас.

Бардың қатыны өлсе,
Төсегі жаңғырар.
Жоқтың қатыны өлсе,
Басы қаңғырар.

Қатының жақсы болса — шырағың,
Атың жақсы болса — пырағың.

Қатын мен қатын
Құдық басында кездесер,
Су мен отын
Ошақ басында кездесер.

Қарыздан да қатын ал,
Қатының қалар жаныңда.

Екі қатын алғаның —
Өзіңді отқа салғаның.

Ұрыспай айрылған
Ұялмай қосылар.

Аш итке ас берсең,
Анаңа тартқаның.
Жаяуға ат берсең
Атаңа тартқаның.

Керенауды күлісінен білерсің,
Сүр бойдақты жүрісінен білерсің.

Аты шабан болса,
Қатыны жаман болса,
Жігіттің көрген күні құрысын.

Қасық асым —
Қайғысыз басым.

Қатыны би жігіттің
Қайын елі кәдірлі.

Екі жарты — бір бүтін,
Ерлі-қатын — бір түтін.

Еркек дауысты әйелдің ісі болмас,
Қатын дауысты еркектің күші болмас.

Бір қатын тамағымен тойғызар,
Бір қатын қабағымен тойғызар.

Қатыны өлген
Қызды ауылға қарап жылайды.

Тоқал байғұс тоғына мәз,
Бәйбішенің жоғына мәз.

Салақ қатынның етін құрт жейді,
Терісін ит жейді.

Қартая келгенде,
Қатын жақын болады.
Күшің басым болса,
Жатың жақын болады.

Сараң қатын
Майын тығумен құртар.
Жаман қатын
Кірін сығумен жыртар.

Достық пен жолдастық, мінез-құлық

Жолдасын тастаған – жолда қалар.

Шошқаға ерген – балшыққа аунар.

Досы жоқ адам – тұзы жоқ тағам.

Әңгіме жол қысқартады.

Досы көппен сыйлас,
Досы азбен сырлас.

Жаман жолдастан жақсы дұшпан артық.

Жолдасты жол айырады.

Жаман жолдастан мықты таяқ артық.

Сыйласу екі кісіге бірдей.

Жолдасы көптің – олжасы көп.

Жаман қорыққанын сыйлайды.

Көргенді кісі
Көргенін айтар,
Көргенсіз кісі
Бергенін айтар.

Ақымақ бұзуға бар,
Түзеуге жоқ.

Жаманға сырыңды айтсаң
Жарға жығады.

Жаманның ақылы
Түс ауған соң кіреді.

Жаман ашса көрмес,
Айтса білмес.

Жаман жігіт той бұзады,
Жаман әйел үй бұзады.

Тегі жаман тойда тонын сұрар.

Жаманға сырыңды айтпа,
Сырыңды айтсаң да, шыныңды айтпа.

Шығысы жаман қамысты
Су ішінен өрт шалар.
Бейілі жаман адамды
Түйе үстінен ит қабар.

Жанбаса — отын жаман,
Жаға алмаса — қатын жаман.
Қараспаса — жақын жаман,
Жау алмаса — батыр жаман.

Өкпеден соққан жел жаман,
Елінен безген ер жаман.
Елге сыймас кер жаман,
Егінсіз болса жер жаман.

Жаман қатын байына
Жалғыз атын сойғызар;
Жақсы қатын жолдасын
Жоқтан құрап тойғызар.

Жаманның айтқаны келмейді,
Сандырақтағаны келеді.

Қас жаман
Қасындағысын қарақтайды.

Жаманжаңбыр жаумай су болады.

Жаманның үсті су болса,
Кеппестей көрер;
Жаман адамға мал бітсе,
Кетпестей көрер.

Жаман өкпелеймін деп
Сыбағасынан құр қалады.

Арыстан асқынса —
айға шабар,
Ақымақ асқынса —
анасын сабар.

Жаманадам өзі бола алмайды,
Болғандыкөре алмайды.

Жаманныңаттан құлағаны дажаман.

Қайта жауған қар жаман,
Қайта шапқан жау жаман.

Жаманның ойыны жаман
Шошқаның мойыны жаман.

Жолдасың жаман болса,
Алыс жүріп түн қатпа.
Қатының жаман болса,
Кісі алдында тіл қатпа.

Атың жаман болса,
Қарың кетер.
Балаң жаман болса.
Арың кетер.

Тақыр жерге су төксең,
Жүруге тайғақ болар;
Жаманға сырыңды айтсаң,
Тар жерде айғақ болар.

Үндемес ауызда пәле бар,
Екі ұртында шала бар.

Бейілі жаман кісіден көшеді,
Өз асын өзі жасырып ішеді.

Жаман өзен өткел бермес,
Жаман кісі көпке ермес.

Күтімі жаман ағаштың
Бітімі жаман.

Жапа шегіп, жай жату
Жасықтықтың белгісі,
Ерте жатып, кеш тұру
Пасықтықтың белгісі.

Шөлдің қамысы болмайды.
Жаманның намысы болмайды.

Жаманға ошақтың үш бұты,
Үш айлық жол.

Құс жаманы саңғығыш,
Адам жаманы қаңғығыш.

Балуанның жаманы,
Жығылған соң қалтырар,
Күзетшінің жаманы
Алдырған соң талтаяр.

Дәніккеннен құныққан жаман.

Сөздің аласы – жаман,
Оттың шаласы – жаман.

Жаман сөз – жылытады,
Жақсы сөз – жұбатады.

Жаман арба жол бұзар,
Жаман адам ел бұзар.

Азаматтың ақысын,
Азамат қайырар,
Жаман сөз жалпақ,
Жұртқа жайылар.

Жылағанның көзі жаман,
Сұрағанның өзі жаман.

Жаман жігіт – үйкүшік.

Шабан ат дегенше,
Жаман ат десеңші.
Шабан жігіт дегенше,
Жаман жігіт десеңші.

Жаманнан жарты қасық ас қалады.

Әдепсіз өскен адамнан
Тәртіппен өскен тал жақсы.

Жөн білмейтін жаманнан
Жайылып жүрген мал жақсы.

Өзін зорсынып,
Өзгені қорсынған жаман.

Біреуге ор қазба, өзің түсерсің.

Жаманат жатпайды.

Көз аласынан,
Сөз саласы жаман.

Жаманның барынан – жоғы,
Ашынан – тоғы.

Туа жаман жоқ,
Жүре жаман бар.

Топас адам – тобашыл,
Жаман адам – табашыл.

Сатарда атың жаман,
Ажырасарда қатын жаман.

Сұм сипап отырып шымшиды.

Бір жаманның ниеті түзелсе
Екі жаманнаң беті түзеледі.

Өгізді өрге салма
Қарың талар.
Жаманға сөзің салма
Сағың сынар.

Жамандықта – тек жоқ,
Жауыздықта – шек жоқ.

Қамысты қатты ұстамасаң,
Қолыңды кеседі,
Жаманды қатты ұстамасаң,
Тоныңды шешеді.

Бір сапар ер арытпас,
Жаман жолдасын жарытпас.

Жабағы тайдың тері ащы,
Жаман адамның тілі ащы.

Сөйлей білмес жаманның,
Сөзі өтпес бір пышақ.
Сөз білетін адамның
Әр сөзіне бір тұсақ.

Жатқа мініңді айтпа,
Жаманға сырыңды айтпа.

Жаманның бір қылығы артық,
Жағасы жыртық.

Көргені жаман оңбайды,
Айтқан тілді алмайды.
Алғаны жаман оңбайды,
Қағып төсек салмайды.

Көргені жаман —
Бергенін айтады.

Тыстағы мың жаудан,
Үйдегі бір жау жаман.

Наданға жалынғанша,
Адамға жалын:
Надан жолыңды тосады,
Адам қатарға қосады.

Қауым елді жамандама,
Қарғысына қаларсың.
Қара жерді жамандама,
Қайтып сонда барарсың.

Үндемегеннің ішінде,
Үйдей бәле жатады.

Жаманның ақылы қалтасында,
Ақымақтың ақылы балтасында.

Құлқы жаманның
Қасында болма.
Құнтыжаманның
Асында болма.

Жаман етігін майлар,
Етігі етегін майлар,
Етегі көпшігін майлар,
Көпшігі құйрығын майлар.

Жаман артық қылам деп
Тыртық қылар.

Көксоққаннан,
Көпсоққан жаман.

Үлгі-өнеге, тәлім-тәрбие...

Жүзден - жүйрік,
Мыңнан - тұлпар.

Үлкен бастар, кіші қостар.

Итті күшігінде үйрет.

Әкені көріп ұл өсер,
Шешені көріп қыз өсер.

Сын түзелмей, мін түзелмейді.

Кеме келсе, қайық судан шығады.
Ананың ізін қыз басар,
Атаның ізін ұл басар.

Әдепті бала – арлы бала,
Әдепсіз бала – сорлы бала.

Жақсы келін – қызындай,
Жақсы күйеу - ұлындай.

Бала тәрбиесі бесіктен.

Ұлық болсаң — кішік бол.

Бір елі ауызға —
Екі елі қақпақ.

Сырлы аяқтың сыры кетсе де,
Сыны кетпейді.

Жақсы адамның жасын сұрама,
Жақсы аттың тісін қарама.

Сабыр түбі сары алтын.

Балапан ұяда не көрсе,
Ұшқанда соны алады.

Көн қатса, қалпына барады.
Көпке түскен іс анығына барады.

Келінім, саған айтам,
Қызым, сен тыңда.

Тауда туған құлынның
Екі көзі таста,
Ашаршылықта туған баланың
Екі көзі аста.

Бала тәрбиесі — бесіктен.

Өзек қуа ағады,
Өзен судың саласы.
Алыстан сәлем береді,
Әдепті елдің баласы.

Қайтып кірер есікті
Қатты серппе.

Су ішкен құдығыңа түкірме!

Өтірікші алдымен
Өзін алдар.

Тек жүрсең,
Тоқ жүрерсің.

Алдыңғы көш қайдан жүрсе,
Соңғы көш сонан жүрер.

Қарағайға қарап тал өсер,
Құрбысына қарап бала өсер.

Ұлың өссе,
Ұяттымен ауылдас бол,
Қызың өссе,
Қылықтымен ауылдас бол.

Ауру қалса да,
Әдет қалмайды.

Балаға байқап сөйлесең,
Ақылыңа көнер,
Байқамай шайқап сөйлесең,
Көрсетер бір «өнер».

Өлімнен ұят күшті.

Тасты бассаң, кетілер,
Сазды бассаң, жетілер.

«Сіз» деген әдеп,
«Біз» деген көмек.

Баланы жастан,
Келінді бастан тәрбиеле!

Сумен ойнама, батарсың,
Отпен ойнама, жанарсың.

Ойнақтаған бота
От басады.

Ойыннан от шығар.

Әзілің жарасса;
Атаңмен ойна.

Еркенің көзі кеппес,
Жорғаның тері кеппес.

Алдияр,
«Алдияр» десең, дандияр.

Есіктен орын тапсаң,
Төрге озба.

Ұялмаған бұйырмағанды ішер.

Бар, барын жейді,
Ұятсыз арын жейді.

Ұялған сыбағасынан құр қалар.

Әлін білмеген — әлек.

Үнемшілдік, үнемсіздік туралы

Үзіп жеген үнемге жатпайды.

Қолдағының құны жоқ.

Шашу – оңай, жинау - қиын.

Дария басы – бұлақ.

Қасықтап жинағанды, шөміштеп төкпе.

Қолда барда алтынның қадірі жоқ.

Алтын тапсаң, санап ал.

Есепсіз дүние жоқ.

Теңге тиыннан өсер,
Жылқы құлыннан өсер.

Ақыл-ой, ғылым-білім

Ақыл – тозбайтын тон,
Білім – таусылмайтын кен.

Білім – арзан, білу - қымбат.

Оқу – білім азығы,
Білім – өмір шырағы.

Оқу – білім бұлағы,
Білім – өмір шырағы.

Шәкіртсіз ұстаз – тұл.
Алтын алма, білім ал.

Ғылым – теңіз, білім – қайық.

Кітап – алтын қазына.

Өмір – үлкен мектеп.

Білімнің басы – бейнет, соңы – зейнет.

Тура тілді тия алмадым,
Туғаныма сия алмадым.

Білгеніңді сөйлеме,
Не сөйлегеніңді біл.

"Кіш" деп айтуға тілі жоқтың көзін қарға шоқыр.

Тәттіден де тәтті тіл,
Ащыдан да ащы тіл.

Жеті жұрттың тілін біл,
Жеті түрлі білім біл.

Кісінің кісілігі,
Киімінде емес, білімінде.

Ақыл — дос, ашу — дұшпан.

Дана,
Дананы да туған ана.

Кең ойлаған,
Кем ойламас.

Ғылым — теңіз, білім — қайық.

Көп ойласаң — дана боласың,
Көп ойнасаң — бала боласың.

Ой ойласаң, кең ойла,
Алды, артын тең ойла.

Көп жасаған білмейді,
Көп көрген біледі.

Ақымақ басқа,
Адырайған көз бітер.
Апандай ауызға,
Саудыраған сөз бітер.

Айла алтау,
Ақыл жетеу.
Айла мен ақыл қосылса
Алдырмайтын екеу.

Ашу асып жүрген жерде,
Ақыл қашып жүреді.

Ақыл көпке жеткізер,
Өнер көкке жеткізер.

Тұрмыс түзер ойыңды,
Ойың түзер бойыңды.

Ағайынға менменсу —
Ағат емей немене!?
Ақылдылар айтқан сөз —
Сағат емей немене?!

Алыстағыны — ақыл болжар,
Жақындағыны — пақыр болжар.

Алтын алма, ақыл ал.

Итке төсек не керек,
Естіге өсек не керек.

Ескерген — ескісін сақтайды,
Ел болған естісін мақтайды.

Ашу — шабыстырады,
Ақыл — табыстырады.

Шам жарығы түбіне түспейді.

Әдемілік —ақылдынысынды қылады,
Ақылсызды жынды қылады.

Ақылды адам ашықса,
Ақылымен тоғаяр.
Ақылсыз адам ашықса,
Аз ақылы жоғалар.

Ақылды ойланғанша,
Ақымақ суға кетеді.

Киіміне қарап, қарсы алады,
Біліміне қарап шығарып салады.

Қарудеме қылышты,
Шапқанда сүйек қаппаса.
Ақылды деме — туысты,
Сасқанда ақыл таппаса.

Ақыл — ауыздан,
Мерей — көзден.

Ақылды өзінен көреді,
Ақылсыз ағайыннан көреді.

Ақылдасқан азбас,
Жақындасқан тозбас.

Ақылды кісі — азбайды,
Асыл бұйым тозбайды.

Есті кісі елінен кетпес,
Есті егінші жерінен кетпес.

Ақылды адам,
Ақымақтан дабірдеңе үйренеді.

Ақылды — ойлап, түйгенін айтады,
Ақылсыз — шала-пұла білгенін айтады.

Ақылдыға — жан қымбат,
Ақылсызға — мал қымбат.

Өмір — теңіз,
Еңбек — егіз,
Ақыл — сегіз.

Ашу — садақ,
Ақыл — таяқ.

Ақыл деген ағып жатқан дария,.
Кеме айдаушы кемеңгер бір қария.

Ақылды ісіне сенеді,
Ақымақ күшіне сенеді.
Әңгүдік түсіне сенеді.

Ас тасыса, қатығы төгілер,
Ашу тасыса, ақылы төгілер.

Ақылды көндім десе,
Ақымақ жеңдім дейді.

Ақылдының сөзі қысқа,
Айта қалса, нұсқа.

Саналымен санаспа,
Санасызбен жанаспа.

Төрде отырған ақыл айтар,
Есікте отырған нақыл айтар.
Босағада отырған басын шайқар,
Ақылды кісі ойлап, байқар.

Ағын су арам болмайды,
Ақылды сараң болмайды.

Көп ақылды жиналса,
Қиын істі бітірер.
Көп ақымақ жиналса,
Оңай істі жітірер.

Ақымақ жылынса, тон киместей,
Тойса, нан жеместей.

Ақымақтың ақылы
Түстен кейін кіреді.

Ақыл тозбайды,
Алтын шірімейді.

Ақымақ ішкен-жегенін айтады,
Ақылды көрген-білгенін айтады.

Ақымаққа айтқан сөз
Далаға атқан оқпен тең.

Су түбіне жетпейсің
Бойлағанмен,
Ой түбіне жетпейсің
Ойлағанмен.

Ақымақпен астаспа
Ақылдымен қастаспа.

Ақыл — алтын сандық,
Адамына қарай ашылар.

Ақымақ тойынса,
Туысын танымайды.
Ақылды тойынса,
Тобасынан жаңылмайды.

Ақылы асқанды аға тұт.

Ақымаққа айла жоқ,
Айтқанменен пайда жоқ.

Тақырға біткен төбе
Таудай көрінеді.
Екі тентек қосылса
Саудай көрінеді.
Біртентек бір ақылды қосылса,
Жаудайкөрінеді.

Естіге ел тоқтайды,
Есерге жын тоқтайды.

Түйедей бойың болғанша,
Түймедей ойың болсын.

Ақылы аздың — ашуы көп,
Таязсудың тасуыкөп.

Ақылды арын қорғайды,
Сараң малын қорғайды.

Ағасы ақылдының
Ауылы азбайды.
Жеңгесі шебердің
Жеңі тозбайды.

Ырыс ауысады,
Білім жұғысады.

Сыпайы сызып айтады,
Шешенқызып айтады.
Шорқақ үзіп айтады,
Жаман бұзып айтады.

Дүние ақылдыға жарық,
Ақылсызға тамұқ.

Ақылдыға сөз айтсаң
Аз ойланып біледі.
Ақылсызға сөз айтсаң
Тыңдайды да, күледі.

Ақылы аздың азабы көп.

Ақымақ шаппамен бауыздар,
Ақылды мақтамен бауыздар.

Ақылды сақалын сипар,
Ақылсыз шапанын сипар.

Көл жағасынан құдық қазба.

Ақылды елге қарайды,
Ақылсыз өрге қарайды.

Ер жігіттің өлгені —
Ессіз болса алғаны.
Әділ бидің өлгені —
Сөзінің болса жалғаны.

Есерге ақыл айтамдеп,
Есіңді тауыспа.
Қумен құмар ойнаймындеп,
Кешіңді тауыспа.

Айла — алтау,
Ақыл — жетеу.

Ақылдының алдыменжүр,
Ақылсыздың артымен жүр.

Ашу түбі — кейіс,
Ақыл түбі — кеніш.

Арттағыны қозғау — ағалық,
Алдағыны болжау — даналық.

Досың аз, дұшпаның көп болса —
Зор боласың.
Ақылың аз, ашуың көп болса —
Қорболасың.

Ашу — пышақ, ақыл — таяқ.

Ақылды айттырмай білер,
Сақы сұратпай берер.

Ақыл азбайды,
Әділдік тозбайды,
Арамдық озбайды.

Жүлде алмаған жүйріктен,
Белі жуан бесті артық.
Білгені беку «ғалымнан»
Басалқа айтқан есті артық.

Өз ақылым ақыл-ақ,
Кісі ақылы шоқырақ.

Естінің сөзі —
Ескінің көзі.

Ақыл ағадан,
Ілтипат ініден.

Еңбегі жоқ ғалым —
Ыстығы жоқ жалын.

Ғылымгауһар —
Бағасы жоқ,
Надандық кесел —
Дауасы жоқ.

Ұлы адамның ойында
Ұлыіс жүреді,
Ұлы зергер бойында
Алтын, күміс жүреді.

Көп сөйлеген білімді емес,
Дөп сөйлеген білімді.

Бойдағы білім шын зейнет,
Жұмсағанмен таусылмас.
Жинаған мал құр бейнет,
Біріне бірі қосылмас.

Кешірімділік — анадан,
Кішіпейілділік — данадан.

Туған жер - Отан, ел-жұрт

Көп түкірсе, көл болар.

Көп күлкісі күннен де ыстық.

Халық қаһары қамал бұзар.

Жер шежіресі – ел шежіресі.

Халық – дана.

Көппен көрген – ұлы той.

Отан үшін күрес – ерге тиген үлес.

Ел іші – алтын бесік.

Отан оттан да ыстық.

Отан – елдің анасы,
Ел – ердің анасы.

Ит – тойған жеріне,
Ер – туған жеріне.

Кісі елінде сұлтан болғанша,
Өз еліңде ұлтан бол.

Бақа көлін сүйеді,
Бұлдырық шөлін сүйеді,
Ер жігіт елін сүйеді.

Опасызда отан жоқ.

Өз елім –өлең төсегім.

Отансыз адам –
Ормансыз бұлбұл.

Құлан қағын қорғайды,
Киік лағын қорғайды.

Кісі елінде күркірегенше
Өз еліңде дүркіре.

Мал қонысын іздейді,
Ер жігіт туысын іздейді.

Есі бүтін елден шықпайды.
Елінің қырын жықпайды.

Аққу көлін аңсайды,
Адам туған жерін аңсайды.

Ер жігіт елінің ұлы,
Намысының құлы.

Ел-елдің бәрі жақсы,
Өз елің бәрінен жақсы.

Отан үшін күрес –
Ерге тиген үлес.

Іргесі берік елді
Жау ала алмас,
Ауызы бір елді
Дау ала алмас.

Сұңқар қиясын сағынады.
Торғай ұясын сағынады.

Туған үйдің түтіні жылы,
Туған ананың күтімі жылы.

Ұлтарақтай болса да
Ата қонысы жер қымбат.
Ат төбеліндей болса да
Туып өскен ел қымбат.

Жат елдің жақсысы болғанша,
Өз еліңнің сақшысы бол.

Отанға опасыздық еткенің,
Өз түбіңе өзің жеткенің.

Туған жердің торғайы да сүйкімді.
Отансыздың оты жанбайды.

Отанға опасыздық еткенің
Өмірден қаралы боп өткенің.

Отанын сүйген отқа жанбайды,
Суға батпайды.

Туған жердің торғайы
Тұрымтайдай көрінер.
Құлыны тайдай көрінер,
Қыздары айдай көрінер.

Ата қоныс – алтын мекен.

Туған жердің жуасы да тәтті.

Отанды сүю –
От басынан басталады.

Ер жігіт: «Өскен елім, – дейді, –
Кіндік кескен жерім», – дейді.

Туған елің болмаса,
Тумай-ақ қойсын күн мен ай.

Есі бар жігіт елін табар,
Есі жоқ жігіт жаттың отын жағар.

Жат жердің қаршығасынан
Өз жеріңнің қарғасы артық.

Тұлпар тегін табар,
Ер жігіт елін табар.

Адам елінде
Қоға көлінде көгерер.

Бақыр қазан қайнаса –
Бәріміздің бағымыз.
Туған жердің әр тасы
Біздің алтын тағымыз.

Өз інінде көртышқан да батыр.

Мал екеш мал да
От жеп, су ішкен жеріне тартады.

Жат жерде жаның қиналса
Ел кәдірін білерсің,
Жұтым суға зар болсаң
Көл кәдірін білерсің.

Адам отанын іздейді,
Қой қотанын іздейді.

Әркімнің өз жері – ұжмақ.

Арша өскен жерінде
Азамат өскен елінде.

Ата мекен – анаң екен,
Қысылғанда панаң екен.

Құртақандай торғай да,
Өз ұясын қорғайды.

Егілмеген жер – жетім,
Елінен айрылған ер – жетім.

Туған жердің
Түйе жейтін жапырағы да дәрі,
Түйе аунайтын
Топырағы да дәрі.

Тұғырына саңғыған сұңқар оңбас,
Үйірінен айрылған тұлпар оңбас.

Туған жердің күні де ыстық,
Күлі де ыстық.

Ат үйірін сағынса
Артқы аяғын қағынар,
Ер үйірін сағынса
Ер-тұрманын тағынар.

Туған жер – тұғырың,
Туған ел – қыдырың.

Елінен безіп, елсізде өлгеннің
Екі көзін қарға шұқиды.

Кісі елінде сұлтан болғанша
Өз еліңде ұлтан бол.

Ел іші — алтын бесік.

Елде болса ерінге тиеді,
Ауылда болса, ауызға тиеді.

Ел аузына
Елек қойып болмас.

Ел құлағы — елу.

Елді жерде
Түлкі аштан өлмес.

Жері байдың — елі бай.

Адассаң,
Еліңмен адас.

Ақ бөкенді жатыр деме,
Көшпелі елді отыр деме.

Елде бір тентек жүрмей ме.

Елу жылда — ел жаңа,
Жүз жылда — қазан.

Ел аузы — дуалы,
Көп аузы — куәлі.

Қырықтың бірі — қыдыр.

Жұтаған ел — жұртын мақтайды,
Ашыққан ел — құртын мақтайды.

Екі тентек, елге сыймас.

Ел ағасыз болмас,
Тон жағасыз болмас.

Елдестірмек елшіден,
Жауластырмақжаушыдан.

Бүлінген елден,
Бүлдіргі алма.

Тозған елді там жияр,
Егін егер, мал жияр.

Орыс бар жерде — қоныс бар.

Елді жерде ұры бар,
Таулы жерде бөрі бар.

Есітпеген — елдекөп.

Итісеміз, малы арық —
Жер азғыны,
Ынтымағы болмаса,
Ел азғыны.

Ел көркі — мал,
Өзен көркі — тал.

Көшпелі елде аласың болса,
Көше-көше қасыңа келер.

Ел ұлсыз болмас,
Жер гүлсіз болмас.

Халық сыны қатесіз.

Ел жасымен көрікті,
Тау тасымен көрікті,
Аяқ асымен көрікті.

Елдің көзі — елу.

Елдің ерлігі ерінен танылар,
Елдің байлығы жерінен танылар.

Көлден кетсе жалбыз мұң,
Елден кетсе жалғыз мұң.

Ел ағасыз болмас,
Көл жағасыз болмас.

Білек түр де еңбек ет,
Етек түр де елге жет.

Ынтымақты елге ешкім батпас,
Ынтымақсыз елдің таңы атпас.

Қатардан ассаң да,
Халықтан аспақ жоқ.

Тозар елдің — жанжалы бітпес,
Озар елдің арманы бітпес.

Кең киім тозбайды,
Кеңесті ел азбайды.

Халық сүймес,
Халық сүйген —
Суға батпас, отқа күймес.

Ел қалаған ұл, қыздар —
Ел көгінде жұлдыздар.

Өрісті жол — елге жеткізер,
Өзен, су — көлге жеткізер,
Соқпақ — жолға жеткізер.
Жол молға жеткізер.

Қалыптан безсең де,
Халықтан безбе.

Сенде болсын, менде болсын,
Менде болмаса, елде болсын.

Көпке жақын — көкке жақын.

Көп жаңылса, көнеден сұра,
Көне жаңылса, көргендіден сұра.

Халқым — қазынам, қазаным,
Туғаным — туырлығым.

Екі тау қосылмайды,
Екі ел қосылады.

Жігіті жүзге жеткен елді
Жүзіқара кемітеді.

Жұт жеті ағайынды,
Жиенмен сегіз ағайынды.

Басшысы жоқ ел жетім,
Балығы жоқ көл жетім.

Ел қонысын тапса,
Ер ырысын табады.

Өзбек байыса там салар,
Қазақ байыса, қатын алар.

Омарталы бал жалар,
Қанжарлы қан жалар.

Жақсылық қылсаң халыққа,
Бір қайырымын аларсың.
Жамандық қылсаң халыққа,
Жапанда жалғыз қаларсың.

Елдің күші — селдің күші.

Көп жүрген, жер таниды,
Көп қыдырған, ел таниды.

Елсізде ит те жолдас.

Шындықтың шырағы сөнбейді.

Елмен көрген — еленбес.

Қаланған кірпіш кәдеге асқаны,
Қағылған шеге — орнын тапқаны,
Жігіттің халыққа жаққаны
Шырақ жаққаны.

...Өз аузына ие болмаған:
Астындағы биесінен айрылған,
Жетегіндегі түйесінен айрылған.

Тікен кірсе жаныңа,
Тілмен сылап аларсың.
Тікенектің зардабын
Гүлмен бұлап жазарсың.

Хан сырын білгеннің,
Қаны төгіледі.

Батылдықты айт, ерлікті айт
Батырлықты айт, бірлікті айт.

Ынтымақ қосып ел болып
Жұрт жасаған тірлікті айт!

Берекелі елдің
Бетін ешкім қақпайды.
Берекелі жердің
Жыланы да шақпайды.

Айрылған ел — азар,
Қосылған ел — озар.