Тіл өнері

Өнер алды — қызыл тіл.

Тіл тас жарады,
Тас жармаса, бас жарады.

Шебердің қолы — ортақ,
Шешеннің тілі ортақ.

Тіл — буынсыз,
Ой - түпсіз.

Сүйреңдеген қызыл тіл
Сүйгеніңненайырар;
Иә жаубетін қайырар.

Алажағым кетсе де,
Айташағым кетпесін.

Ат жүйрігі айырады,
Тіл жүйрігі қайырады.

Мақтаған жеткізер,
Шаққан өлтірер.

Бал тамған тілден
У да тамар.

Сүңгініңжарасыбітер,
Тілжарасы бітпес.

Басқа пәле тілден.

Тіл — тиексіз.

Тіл ерді қабырға салады,
Нарды қазанға салады.

Бас кеспек болса да,
Тіл кеспек жоқ.

Қызыл тіл жанның мияты,
Абырой ердің қуаты.

Ашуың келсе — қолың тарт,
Айтпас жерде — тілің тарт.

Тіл жүйрік емес,
Шын жүйрік.

Піл көтермегенді
Тіл көтереді.

Адам көңілінен азады,
Тілінен жазады.

Жер астында жатқанды,
Қазбай, қарап тіл табар.

Қойын-қойын сырыңды
Түбінде келіп шын табар.

Аш құлақтан —
Тыныш құлақ.

Сөз тапқанға қолқа жоқ.

Жақсы байқап сөйлер,
Жаман шайқап сөйлер.

Жыланның тілі айыр,
Жылан мінезді адамның сөзі айыр.

Аңдамай сөйлеген
Ауырмайөледі.

Аяғы жаман төрді былғар,
Аузы жаман елді былғар.

Көп сөйлеген —
Көптен айрылар.

Көп сөз — күміс,
Аз сөз — алтын.

Суды ішім тоқтатар,
Сөзді шын тоқтатар.

Ақпа құлаққа айтқан сөз
Ағып кетеді.
Құйма құлаққа айтқан сөзді
Құйып алады.

Өтірікшінің шын сөзі зая.

Қатты айтсаң,
Қарындасыңажақпайсың.
Ақырынайтсаң,
Ақың кетеді.

Біреудің сөзі әдемі,
Біреудің көзі әдемі.

«Көрдім» деген көп сөз,
«Көрмедім» деген бір сөз.

ІІІешеннің сөзі — мерген,
Шебердің көзі — мерген.

Ине көзінен сынады,
Шешен сөзінен сынады.

Қаһарлы сөз — қамал бұзар.

Олақтың сөзі —
Орынсыз жамау тәрізді.

Орынды айтылған сөз —
Орнына қағылған шеге сияқты.

Ойнапсөйлесең де,
Ойлап сөйле.

Сөз сүйектен өтеді,
Таяқ еттен өтеді.

Мір тәуекел бұзады,
Мың қайғының қаласын;
Бір жылы сөз бітірер
Мың көңілдің жарасын.

Адам сөзінен жазады,
Сиыр мүйізінен жазады.

Көз жеткізер,
Көз жеткізбегенді
Сөз жеткізер.

Аталы сөзге,
Арсыз жауап қайырар.
Ақ пен қараны
Шындық айырар.

Шал,
Шалдың сөзі — бал.

Ұлы сөзде — ұят жоқ.

Сөз шындықты табар.

Көп сөйлеген
Иә жолдасынан,
Иә құрдасынан айрылады.

Жақсы сөз — жарым ырыс.

Жаным десе — жан семіреді.

Ауыз дарбаза,
Сөз самал,
Құдай ұрғанға не амал?!

Жүйелі сөз —
Жүйесін табар;
Жүйесіз сөз —
Иесін табар.

Сөз жүйесін тапса —
Малиесінтабар.

Жүзден біреу — шешен,
Мыңнан біреу — көсем.

Бұралқы сөз — күлуге жақсы,
Бұралқы жылқы — мінуге жақсы.

Айтпаса жүректен кетеді,
Тартпаса білектен кетеді.

Құр судан май шықпайды,
Құр сөзден мән шықпайды.

Сөзің тәтті болсын,
Ашуың қатты болсын.

Еттен өткен таяқтан,
Сүйектен өткен сөз жаман.

Сөз қуған — пәлеге жолығар,
Шаруа қуған — қазынаға жолығар.

Өзі — шынашақтай,
Сөзі — келсаптай.

Сөздің басы — бір пышақ,
Аяғы — бір құшақ.

Сөйлемесе қайдан туады?
Сөз сөзден туады.

Айтсаң сөзіңе жет,
Мінгес те, үйіңе жет.

Ауруда — шаншу жаман,
Сөзде — қаңқу жаман.

Құрғақ сөз бас ауыртар,
Құрғақ қасық ауыз жыртар.

Көз көргенше,
Ауыз батыр, сөйлеп қал.

Сөз бергенге ерме,
Бөз бергенге ер
Сөз — бейнет болар,
Боз — көйлек болар.

Сөзіңді айт ұққанға
Айтып айтпай не керек,
Құлағына мақта тыққанға.

Көп сөйлесең — тақылдақ дер,
Аз сөйлесең — ақымақ дер.

Көптің аузы — зеңбірек.

Кесірлі ауыздан
Кесапатты сөз шығар.

Тұз астың дәмін келтірсе,
Мақал сөздің мәнін келтіреді.

Ауызында әзілі жоқтың
Қолында қол шоқпары бар.

Тілге шешен,
Іске мешел.

Тілменен тікен алып болмас.

Ақындар қайда сөз сонда,
Сұлулар қайда наз сонда.

Мал басынан байланады,
Адам тілінен байланады.

Ақ сөз ащы болады,
Ғайбат сөз тәтті болады.

Күнде бір сөз есітпесең
Құлағың қалқандай болады.

Айтар нақылы жоқтың,
Табар ақылы жоқ.

Су сағасы — бұлақ,
Сөз сағасы — құлақ.

Татуға — тіл,
Сұлуға — сүт.

Ашынған тілді болады.

Ішімдегінің бәрі — тілімде,
Тілімдегінің бәрі — түрімде.

Жылы киім — тәнді жылытар,
Жылы сөз — жанды жылытар.

Шайқап сөйлесе,
Алды-артыңды байқап сөйле.

Көп ішінде сөйлеген,
Көсемдіктің белгісі.
Көпке сөзі ұнаған,
Шешендіктің белгісі.

Қысыр сөзде қырсықкөп.

Алмас қылыш майданда керек,
Асыл сөз майданда да керек,
Сайранда да керек.

Сөзіңді біреу сөйлесе,
Аузың қышып бара ма,

Әуелгі сөзің шын болса,
Соңғы сөзіңе жол болады.

Жыламасқажылаған екі көзім,
Тыңдамасқа сөйлеген есіл сөзім.

Тауып сөйлесең — күміссің,
Таппай сөйлесең — мыссың.

Қарағым деген жылы сөз
Тон болып тәнді жылытпаса да,
Жанды жылытады.

Жаман сөз жанға кірген тікен.

Пышақ жетесінен сынады,
Сөз келтесінен тынады.

Әншейінде ауыз жаппас,
Той дегенде өлең таппас.

Мақал — сөздің атасы,
Уәде — ердің опасы.

Түйеге мінген қазақ,
Төрт ауыз өлең біледі.

Мағынасыз сөз болмайды,
Мақалсыз ел болмайды.

Сөзге мақал жарасар,
Иекке сақал жарасар.

Ми ойланғанды
тіл тындырады.

Адамның өзі жетпеген жерге
Сөзі жетеді.

Орынсыз сөз орға жығады.

Сөз — сабан, іс — дән.

Мақал қайданшығады,
Ой болмаса.
Киіз қайдан шығады,
Қой болмаса.

Жаман сөз —
Жанға кірген тікен,
Жақсы сөз —
Таптырмайтын ем.

Қызыл тілден, ашынғанда утамар,
Басылғанда бал тамар.

Жүйелі сөз — киелі.

Санасызға айтқан сөз —
Тасқа тамған тамшыдай.
Саналыға айтқан сөз —
Қолға ұстатқан қамшыдай.

Өзі өтірікші
Өзгенің шын сөзіне сенбейді.

Ақынның тілі қылыштан өткір,
Қылдан нәзік.

Жақтырмаған
Жүре сөйлеседі.
Жарамсақтанған
Күле сөйлеседі.

Қол жүйрігі — етке,
Тіл жүйрігі —бетке.

Сөйлеген — себеді,
Тыңдаған — орады

Шебердің қолы — ортақ,
Шешеннің сөзі — ортақ.

Жетесізге айтқан сөз,
Желмен бірге кетеді.

Сылбыр сөзін — сүйретіп айтады,
Содыр сөзін — күйретіп айтады,
Сыпайы сөзін — ширатыпайтады.

Көре-көре көсем болады
Сөйлей-сөйлей шешен болады.

Шешілмеген шиені,
Тырнақшешпес,тілшешер.

Жері жуалының
Сөзі дуалы.

Шын — бір сөз,
Өтірік — мың сөз.

Сауатсыздың сөзінесүрініп құлайсың.

Жолыңа жуа бітсін,
Сөзіңе дуа бітсін.

Шынайысөз, не күйінгенде шығады,
Несүйінгенде шығады.

Ағадан— ақыл,
Атадан — нақыл.

Ат тұяғы—алтын,
Алысқаалып баратын.
Адамтілі алтын,
Алысты сұраптабатын.

Тентек отты тебемдеп,
Аяғынкүйдіреді.
Ділмәршындықты жеңем деп,
Тілін күйдіреді.

Жыланныңуытісінде,
Адамныңуытілінде.

Аяқ — тұлпар,
Сөз — сұңқар.

Сөз қадірін білмеген
Өз қадірін білмейді.

Адам тілінен,
Ат аяғынан жазады.

Еңтәтті де — тіл,
Еңащы да — тіл,
Еңжұмсақ та — тіл,
Еңқатты да — тіл.

Көр топырағыкөзіңе түспесін,
Сөз салмағы өзіңе түспесін.

Қағынған ауыздан
Ұшынған сөз шығады.

Айтсам тілім күйеді,
Айтпасам дінім күйеді.

Сәлемі жараспағанның —
Сөзі де жанаспайды.

Қол, аяғы бар кісі —
Жүк көтергіш нар кісі.

Тілі, сөзі бар кісі,
Жазасызға жар кісі.

Жалаң бұттың өлімі шөптен,
Жалаң сөздің өлімі көптен.

Қайғылы сөз
Қаза үстінде туады.
Қаһарлы сөз
Жаза үстінде туады.

Асығын ата алмаған,
Сақасынан көреді.
Сөзін сөйлей алмаған,
Атасынан көреді.

Әуелгі сөз — ағадан,
Әдепті сөз — ініден.

Сырдың елі — жырдың елі.

Мақал —сөздің мәйегі.

Киім кірі жуса кетеді,
Көңіл кірі айтса кетеді.

Көздің аласынан
Сөздің аласы жаман.

Сөзбен сөзді жуады,
Сабынмен бөзді жуады.

Жақсының өзі өлсе де,
Сөзі өлмейді.

Айтылған сөз — атылған оқ.

Аз сөз — ишарат,
Көп сөз — кінарат.

Артық сөйле, кем сөйле,
Таразылай тең сөйле.

Жақсыменен сөйлессең —
Жаның рахаттанады.
Жаманменен сөйлессең —
Қойыңа қасқыр шабады.

Тіс — тілдің қамалы.

Сәлем — сөздің анасы.

Артында баласы қалса —
Көзі қалды де,
Артында сөзі қалса —
Өзі қалды де.

Сөз сөзден туады
Сөйлемесе қайдан туады?
От басының жанжалы
Қана ішпеген шайдан туады.
Ауыр жолдың азабы
Артар атан-нардан туады.

Әуелі бойыңда талант болсын,
Талантыңа талабың қанат болсын.

Күлкі сөз — көңілді тындырар,
Қас сараң сағыңды сындырар.

Елшіге өлім жоқ,
Өлеңшіге өкім жоқ.

Аяғың сауда, билеп қал,
Аузың сауда, сөйлеп қал.

Көз — нұрдың ұясы,
Көңіл — сырдың ұясы,
Сезім — жырдың ұясы.

Ел арасын сөз бұзар,
Жол арасын сел бұзар.

Тілің бар болса,
Жауым жоқ деме
Тамырың бар болса,
Дауым жоқ деме.

Қысыр сөзге мініп,
Қысырақ қумас болар.

Түсінбеске сөйлеме,
Толмасқа құйма!

Майда сөйлеп, ірі шық,
Ақылдының бірі шық.

Көп сөз күлгенге жақсы,
Аз сөз білгенге жақсы.

Делдал малдың базарын келтіреді,
Мақал сөздің ажарын келтіреді.

Ұқпас құлаққа айтқан сөз,
Оқпанға құйған сумен тең:

Аузына әлі келмеген мылжың,
Айтар сөзінен адасады.

Айта білмесең,
Мақалдың мәні болмайды
Жасай білмесең,
Астың дәмі болмайды.

Тіл — көңілдің кілті.

Шебердің бізі — ортақ,
Шешенің сөзі — ортақ.

Сегіз тұтам сар садақ,
Секірген аңды сұлатар.
Сегіз қырлы өткір сөз,
Сойылдай ерді құлатар.

Судың түбін шым бекітеді,
Сөздің түбін — шын бекітеді.

Үй ортасына шала тастама,
Сөз ортасына жала тастама.

Сөйлегенді үндемеген жеңеді.

Бастың көркі — жүз,
Жүздің көркі — көз.
Ауыз көркі — тіл,
Тілдің көркі — сөз.

Көшпелі ел,
Тоғанақсыз, бұраусыз болмайды.
Той мен ас,
Айтыссыз, жыраусыз болмайды.

Қиын жерде жол тапқыш,
Түйін жерде — сөз тапқыш.

Той — ақындікі,
Көкпар — батырдікі!

Көрген көзіме сенемін бе,
Сенің айтқан сөзіңе сенемін бе.

Көліне қарай — қазы,
Заманына қарай — сазы.

Кесір сөзде — қырсық көп,
Кесір адамда — тыртық көп.

Әңгіме бұзау емізер,
Бұзау таяқ жегізер.

Жақсының сөзі — шақпақ
Жаманның сөзі — тоқпақ.

Көзге айтқанның айыбы жоқ.

Ала сөйлеп, ұлыққа жаққанша,
Адал сөйлеп, жұртқа жақ.

Жақсының сөзі
Өлшеп, пішкендей,
Жаманның сөзі
Түйеден түскендей.

Аяққа кісен салуға болар,
Қолға кісен салуға болар,
Тілге кісен салуға болмас.

Орақты ора білмесең,
Қолыңды кесерсің
Сөзіңді сөйлей білмесең,
Жолыңды кесерсің.

Жатып сөйлеген
Жігітке жараспайды.

Сөйлей білмеген кісіден,
Үре білген ит артық.

Жол жайын білмесең,
Жүргеннен сұра.
Сөз жайын білмесең,
Білгеннен сұра.

Тамақты асығып ішпе
Түйілерсің.
Сөзді асығыс сөйлеме,
Күйінерсің.

Тіл алмасқа сөз айтсаң,
Адам таппас жауап айтар.

Жорытсаң, жол аларсың,
Жолықсаң — сөз аларсың.

Қолың ұста болсын,
Сөзің қысқа болсын!

Ажал келмей жан шықпас,
Қысыр сөзден мән шықпас.

Отқа келген келіннің
Отыз ауыз сөзі бар.

Шешеннің тілі — шебердің бізі.

Шешеннің тілі
Семсердің жүзі.

Тез қасында қисық ағаш жатпас,
Бек қасында бейбақ сөз айтпас.

Өлеңді қосылып айтқан жақсы,
Сөзді тосып айтқан жақсы.

Байламсыз сөз
Баусыз — шелек.

Найзалассаң найзалас,
Тіл найзаңмен түйреме
Тіл найзаңа түйреп ап,
Олай-бұлай сүйреме.

Қожамен көрші болсаң:
«Бер-бер» дейді
Шебермен көрші болсаң:
«Көр-көр» дейді.

Көптің сөзі — темір талқы,
Қисайғанды түзетер.

Піл күшті,
Піл күшті емес, тіл күшті.

Жылататын да,
Жұбататын да — тіл.
Қыздырманың
Қызыл тілінен сақтан.

Тілде сүйек, таста тамыр жоқ.

Төр төбесінде отырып,
Теріс сөйлегеннен түңіл
Есік алдында отырып,
Ерсі сөйлегеннен түңіл.

Жігіт жауда өлер,
Шешен дауда өлер.

Сақина —
сәнге жатпас,
Айқай —
әнге жатпас.

Ақын өлең айтпайды, жантайған соң,
Адам келмес үйіңе мал тайған соң.

Біреу қасып айтады,
Біреу басып айтады,
Біреу жаны ашып айтады.

Көргенінен көз ақы алады,
Сөйлегенінен сөз ақы алады.

Әділ сөздің зілі жоқ,
Көп көзінен өткен істің міні жоқ.

Әзіл айтсаң да,
Әділ айт.

Көңілдегі құпияңды —
Көзің айтып қояды,
Көп сөйлеген күпілдеп —
Сөзің айтып қояды.

Дуасыз ауызға,
Судыраған сөз бітер.
Жылан мінез жауызға
Жеп қойғандай көз бітер.

Ащы сұраққа
Тұщы жауап күтпе.

Кедейге өлең айтқан да — шығын.

Шешеннің сөзі — ортақ
Шебердің бөзі — ортақ.

Ақынның хаты өлмейді,
Батырдың аты өлмейді.

Сөзі ырайлының —
Жүзі шырайлы.

Аузын бағып айтқанның — аузы күймес,
Отын бағып жаққанның жеңі күймес.

Атаңның сақалына қарама,
Айтқан мақалына қара.

Аңғал сөйлеп, аспа,
Ойланып ал, саспа.

Ұзын шапан аяғыңа оралады,
Ұзын тіл мойныңа оралады.

Бір сом беріп жырлатып,
Мың сом беріп қойғыза алмапты.

Тілі бардың
Тіріде ақысы кетпейді.

Аталы сөзге
арсыз ғана жауап қайырады.

Кемеңгердің артынан көп ереді,
Сүмелектің артынан сөз ереді.

Ынтымақ, бірлік

Ырыс алды – ынтымақ.

Бірлік болмай – тірлік болмас.

Ауылы бірдің – ауызы бір.

Алтау ала болса,
Ауыздағы кетеді;
Төртеу түгел болса,
Төбедегі келеді.

Тозған қазды
Топтанған қарға алады.

Ынтымақ түбі –игілік,
Тірлік, тірлік түбі – бірлік.

Ағайын тату болса – ат көп,
Абысын тату болса – ас көп.

Теңге – тиыннан,
Ынтымақ – ұйымнан.

Ынтымақ түбі — игілік.

Екі құзғын таласса,
Бір қарғаға жем болар.

Көнектен шошынған бие оңбас,
Көптен бөлінген үй оңбас.

Бір жеңнен қол шығар,
Бір жағадан бас шығар.

Қырық кісі — бір жақ,
Қыңыр кісі — бір жақ.

Көптеген жау алады,
Көмектескен дау алады.

Күшенген жеңбейді,
Күші көп жеңеді.

Ынтымақ — бұзылмайтын қорған,
Қосылып еккен ағаш — орман.

Біреуің бас, біреуің аяқ бол,
Біреуің құйрық, біреуің қанат бол.

Аздың азаншысы болғанша,
Көптің қазаншысы бол.

Күш — бірлікте.

Саусақ бірікпей —
Ине ілікпейді.

Ауыл болса — қауым бол.

Аз да бітер, көп те бітер,
Татулыққа не жетер?

Біршілік болмай — тіршілік болмайды.

Ұйымдасқан ұтады.

Тоқтығында жараспаған,
Аштығында қараспайды.

Қосылғанның — қолы ұзын,
Қос керуеннің — жолы ұзын.

Байлық байлық емес, бірлік — байлық.

Қол жұмылмай — жылынбайды.

Ынтымақ жүрген жерде,
Ырыс бірге жүреді.

Құрама жиып ел өткен,
Құрақ жиып шөп еткен.

Ұйымдасқан ұтады.

Ынтымақтың арты игі.

Ынтымақсыз елді —
Ұрысы билейді.
Ынтымақты елді —
Дұрысы билейді.

Жұрт келгендей жиын болсын,
Жұмылған қолдай ұйым болсын.

Бір кісінікі — мақұл.
Екі кісінікі — ақыл.

Төртеуі түгел төрге шығар.

Тірлік басқа болса да,
Тілек бір.
Бармақ басқа болса да,
Білек бір.

Итпен ит ырылдасса
Тамағының тоқтығы.
Жігітпен жігіт қырындасса
Ынтымағының жоқтығы.

Жері азған елде
Тоқшылық болмайды.
Ері ынтымақты елде
Жоқшылық болмайды.

Біреуге біреу сеп,
Тамға тіреу сеп.

Тату елдің тамағы таусылмайды.

Ұрыстың арты — реніш,
Татулықтың арты — кеніш.

Берекені көктен тілеме,
Бірлігі мол көптен тіле.

Бірлігі бар елдің,
Белін ешкім сындырмас.

Біріккен бітіреді,
Ұйымдасқан ұтады.

Саусақ ашылса қылдырық,
Жұмылса — жұдырық.

Кеңеспен шешкен шешімнің
Кемісі болмас.

Ынтымақ жүрген жерде —
Ырыс жүреді.

Адассаң, көппен адас.

Әрі жат, бері жат —
Таршылықтың белгісі.
Сен же, мен же —
Баршылықтың белгісі.

Жас-жастың тілегі бір,
Ынтымақтың білегі бір.

Тірліктің күші — бірлікте.

Адамның күні адаммен.

Бас жарылса, бөрік ішінде,
Қол сынса, жең ішінде.

Дәулетіне қарай сәулеті.

Бірліксіз істе береке жоқ.

Бірлігі күшті ел азбайды,
Пішуі кең көйлек тозбайды.

Алтын алма, алғыс ал,
Алтын деген — жер сыйы,
Алғыс деген — ел сыйы.

Бірлік еткен озар,
Бірлеспеген тозар.

Ынтымақ — ырыс қазығы,
Уәде — жанның азығы.

Береке көзі — бірлікте.

Көңілің тартпаған іске қол ұрма.

Жалғыздық

Жалғыздың үні шықпас,
Жаяудың шаңы шықпас.

Жалғыз ағаш үй болмас,
Жалғыз жігіт би болмас.

Жалғыз жаңқа жанбайды,
Жалғыздың ісі оңбайды.

Жалғыз ағаш
Орман болмас,
Жалғыз кірпіш
Қорған болмас.

Жалғыздың жолы тар,
Жалшының қолы тар.

Жалғыз жігіт басына іс түссе,
Ақылынан адасады,
Сасқанынан қырық құмалақ алып,
Бал ашады.

Жалғыз ағаш пана болмас,
Жалғыз биеден саба болмас.

Жаяудың жүрісі өнбейді,
Жалғыздың бір ісі өнбейді.

Жалғыз үйдің тамағы жетсе де,
Табағы жетпейді.

Жалғыз мая қайымас,
Жалғыз жігіт байымас.

Жалғыз батыр, жауға жоқ,
Жалғыз жігіт дауға жоқ.

Аңқау аңдамайды,
Әңгі таңдамайды.

Сіз тұрыпсыз тікейіп,
Біз тұрыппыз тікейіп.
Жерге түскен қамшыны
Кім алады еңкейіп.

Бір де болса — бірегей
Сүт бетінде кілегей.

Азды аяған көптен құр қалар.

Жалғыздың қалі — мүшкіл,
Дәмі — қышқыл.

Байлық мұрат емес,
Жарлылық ұят емес.

Жатқа жалшы жүргізген
Жарлылықтың салдары.
Жабағы-тай мінгізген
Жаяулықтың салдары.

«Кедеймін» десең, көшіпкөр,
«Теңдеріңді» шешіп көр.

Бөлінген бүлінеді.

Жалғыздың таңы атпас,
Жалғызға үйдің иті жатпас.

Жалғызға ұжмақ та жараспайды.

Жарлының жайын
Жарлы біледі,
Жарлы білмесе,
Сорлы біледі.

Ағайын қадірін білмесең,
Жалғыздық берсін сазаңды.

Қағынған қарғыс алар,
Қарасқан алғыс алар.

Екі бас,
Екі басқа малта да ас.

Тамшы ақса,— қосың жаман,
Ақсақ болса,— мосың жаман.

Жұлдыз тумай ай болмас,
Жұрынды болмай бай болмас.

Жалғыз ағашты жағу қиын,
Жалғыз баланы бағу қиын.

Жалғыз иттің
Үргені білінбейді,
Жалғыз жолаушының
Жүргені білінбейді.

Сығырдың ақысын сараң жейді,
Сараң болмаса, арам жейді.

От көрмеген от көрсе,
Күндіз шырақ жандырар.
Оқ көрмеген оқ көрсе,
Далаға атып даң қылар.

Жалғыз кісі емес,
Жапалақ құс емес.

Жалғыз тері тон болмас,
Жалғыздың сөзі оң болмас.

Біреу бейнетін көреді,
Біреу зейнетін көреді.

Жалғыздың ісі бітпес,
Созса қолы жетпес.

Қарыз қайтарумен ғанибет.

Басы — бапан, аяғы —сапан.

Бедері кеткен торқадан,
Бек тоқыған бөз артық.

Соқырдың қожасы — құлағы,
Ақсақтың аяғы — таяғы.

Асыққан шайтанның ісі.

Жуастың бір аты — жаман.

Егіз аттан жығылса,
Басын сүйер ағасы,
Жалғыз аттан жығылса,
Неге келер шамасы.

Жаяулық та мәңгі емес,
Жарлылық та мәңгі емес,
Жалғыздық та мәңгі емес.

Адам, кісі...

Бір кісі мың кісіге олжа салар.

Жақсы адам — жұрттың ырысы.

Адам жүрген жермен
Адам жүреді,
Біреу білмегенді
Біреу біледі.

Ат аяғынан семірер,
Адам құлағынан семірер.

Екі кісі ығысса,
Бір кісілік орын бар.

Адам сөйлескенше,
Жылқы кісінескенше.

Бұрынғының кісісі —
Бүгінгінің кішісі.

Ағаш көркі — жапырақ,
Адам көркі — шүберек.

Кісі аты тершіл,
Кісі киімі кіршіл.

Кісідегінің
Кілті аспанда.

Кісі қатесіз болмас,
Көл бақасыз болмас.

Жұпарды жасыра алмайсың.

Болған кісі, болдым демес,
Болдым десе, болғаны емес.

Ай толғанын білмес,
Жігіт болғанын білмес.

Дүниеде тас қатты,
Тастан бас қатты.

Адам құлақтан азады,
Қаңқудан тозады.

Жігіттің құны — жүз жылқы,
Ары — мың жылқы.

Адаспаймын деген жігіт,
Талтүсте адасады.

Төсектің тарлығы — тарлық,
Көңілдің тарлығы — қорлық.

Ақылды адам айтқызбай біледі,
Ақ сұңқар қаққызбай іледі.

Аш адам ұрысқақ,
Ақсақ қой тырысқақ.

Біреуге мал қайғы,
Біреуге жан қайғы.

Табы бірдің — тәңірі бір.

Сыртың сайлы болғанша,
Ішің майлы болсын.

Ақылдының айналасы — гүлстан,

Ақылсыз адам айқай келеді,
Жан-жағын жайпай келеді.
Ақылды адам жай-жай келеді,
Жан-жағын байқай келеді.

Жолдасты жол айырады.

Қарау адам — күншіл,
Мекер адам — міншіл.

Сырты жалтырауықтың
Іші қалтырауық.

Жерік талғамайды,
Ғашық алдамайды.

Жаным десе, жан семірер.

Көз — нұрдың ұясы,
Көңіл — сырдың ұясы.

Жақсының жүрген жері — абат.

Қатты жауған күн
Тез ашылады,
Қатты ашуланған кісі
Тез басылады.

Саналы адам
Сағыңды сындырмас,
Санасыз адам
Жағыңды тындырмас.

Екі аяқты адам түгіл
Төрт аяқты мал да сүрінеді.

Қағазға тіл бітірген қалам,
Жансызғажан бітірген — адам.

Әлсіз адам — сүріншек,
Ақылсыз адам — еріншек.

Біреудің бойы аласа,
Біреудің ойы аласа.

Жүні жығылғанның —
Күні жығылған.

Сыйлық қымбат емес,
Сүю қымбат.

Жұпыны — жұғымды,
Сыпайы — сүйкімді.

Талансыз адам — табансыз,
Алымсыз адам —шалымсыз.

Көп іздеген адам,
Көмбенің үстінен шығар.

Әркім қолда барын ұсынады.

Арман — адамғақанат.

Армансыз адам — алысқа бармас.

Тар жерде табысқан,
Кең жерде келіседі.

Сұлу сұлу емес,
Сүйген сұлу.

Тәні сұлу сұлу емес,
Жаны сұлу — сұлу.

Мал дара тартады,
Адам қара тартады.

Көтере алмаған,
Қосып арқалайды.

Адам — ұйымшыл,
Мал — үйіршіл.

Су да ылдиға ағады,
Кішіпейілділік адамға жағады.

Жүректің жолы — ыстық,
Білектің жолы —суық.

Адамнан үлкен ат жоқ,
Наннан үлкен — ас жоқ.

Адам бір терінің ішінде
Толады да, солады да.

Әлсіз адам жағымпаз,
Кербез адам — қырымпаз.

Адам болатын жігіт:
Әуелі өз нәпсісін билейді,
Сонан соң ауылын билейді,
Сонан соң аймағын билейді.

Болар адам — он бесінде бас болар,
Болмас адам — қырық бесінде жас болар.

Түсі игіден түңілме.

Дуадақ шөлін мақтайды,
Көкала қаз көлін мақтайды,
Кемеңгер елін мақтайды,
Дихангер жерін мақтайды.

Еқбеккердің ұйқысы аз.

Еңбек — адамның көркі,
Адам — заманның көркі.

Заман қамын ойлаған
Саналықтың белгісі.
Адам қамын ойлаған —
Даналықтың белгісі.

Өнерпаздың қолы игі,
Ұлы адамның жолы игі.

Адам бір-біріне қонақ.

Ат жақсысын мақта,
Адам жақсысын жақта.

Жаман итті еркелетсең,
Аузыңды жалар.
Жаман адамды еркелетсең,
Жаныңды алар.

Сақының сақылығын
Сараңды көрсең білерсің.
Адалдың адалдығын
Арамды көрсең білерсің.

Алтын отта сыналар,
Адам жоқта сыналар.

Базарда мың адам бар,
Әркім сүйгеніне сәлем береді.

Қайғысыз адам болмайды,
Қапысыз қадам болмайды.

Жаманға еткен жақсылығың
Жатқа кеткен малмен тең.
Адамға қылған жақсылығың
Арнап бір берген нармен тең.

Жаман адам
Құлқынның қара қабы.
Жақсы адам
Адалдықтың алтын тағы.

Адам болып туған соң,
Адам болып өлмек жөн.

Күншіл адам — міншіл.

Ағаш қисығын тез түзетер,
Адам қисығын көр түзетер.

Ақшаның жайынжарлыдан сұра,
Адамның жайын арлыдан сұра.

Келбеті келгеннен
Кеңес сұра.

Балық бастан бұзылады,
Сараң астан бұзылады.

Он адам жүрген жерде із қалады,
Жүз адам жүрген жерде — соқпақ,
Мың адам жүрген жерде жол қалады.

Адамды түсіне қарап таныма,
Істеген ісіне қарап таны.

Қауызында дәні жоқ,
Сабан мінезді адам болады.
Қорсылдаса көңілітоқ
Қабан мінезді адам болады.

Адам болар жігіттің
Жары өзіне ылайық.
Керуен бастар жігіттің
Нары өзіне ылайық.

Қайғы басқан кісіге
Мамық төсек таспен тең.
Қайғысы жоқ кісіге
Екі аяғы атпен тең.

Адам — дүниенің ажары,
Дүние — өмірдің базары.

Қайырымды адамды
Халық қадірлейді.
Қайырымсыз наданды
Қайдан жаратты тәңір дейді?!

Ілекер күркені құйын бұзады,
Қыңыр адам жиын бұзады.

Ой-хой, дүние серуен,
Адам бір көшкен керуен.

Екі жүзді пышақтан сақтанба,
Екі жүзді адамнан сақтан!

Адамды қабағынан,
Аспазды тамағынан таниды.

Алтын тыққан адам арықтап өлер.

Ағаш тамырымен мықты,
Адам дос-жарымен мықты.

Қаңғыбас, . .
Қаңғыбас адам мандымас.

Болымсыз өзі бола алмайды,
Болғанды көре алмайды.

Адам мен адам
Тоқшылықта бір кездеседі,
Жоқшылықта бір кездеседі.

Қисық ағаштың түбінде жатпа,
Қыңыр адамның үйінде жатпа.

Көңілің қалған адамның
Көлеңкесі де сүйкімсіз.

Темір сырын отта танытады,
Адам сырын жоқта танытады.

Болбыр адамның бұқасын
Қасқыр жейді,
Берік адамның бұқасын
Қасқыр тақсыр дейді.

Қыңыр адам топқа кірмес,
Топқа кірсе түзу жүрмес.

Адам кейінгіні көріп, қартаяды,
Алдыңғыны көріп, марқаяды,

Қисықағаш қиыспайды,
Қыңыр кісі сыйыспайды.

Тінтінген — тілегіне жетеді.

Адамның жуасын
Аяққа басады.
Аттың жуасын
Ұры мініп қашады.

Ерінген қалар ұятқа,
Іздеген жетер, мұратқа.

Әркім қылығынан табар,
Пейілінен жазар.

Бір беткей адам — бірлікті бұзады,
Теріс мінез адам тірлікті бұзады.

Кісі арасында кісі бол,
Үлкені болма, кіші бол.
Қызмет қылсаң жорғалап,
Маңдайдан терің сорғалап,
Азаматтың ісі бұл.

Жүйрік бестіден шығар,
Кеңес келістіден шығар.

Қаланған қыш құламас,
Қайырымды адам жыламас.

Асқанға аспан да аласа.

Адал кісі арымас,
Арам кісі жарымас.

Жабағы тайды қорлама
Жазға шықса, ат болар,
Жас жігітті қорлама
Жұртына ертең бас болар.

Атты жол,
Адамды жолдастық сынайды.

Көрген сайын «сіз» десіп,
Сыйласқанға не жетсін.
Шашылғанды бірлесіп.
Жинасқанға не жетсін.

Арманы бар адамның
Бойында қайнар қуаты,
Алдында жанар мұраты.

Аттұсаусыз болмас,
Адам дұспансыз болмас.

Ұстаз алдында тілің тый,
Ұста алдында қолың тый.

Адам жылқы мінезді:
Бір күнде түлейді,
Бір күнде жүдейді.

Адамды қанағат аздырмайды,
Қайғы аздырады.

Сыпайы сырын сақтар,
Әдепті арын сақтар.

Адам тастан қатты,
Гүлден нәзік.

Арсызбен сыйлас болғанша,
Арлымен мұңдас бол,

Қырыққа келген қырқылжың
Қыл арқанға тайып құлады.

Жалғыздың шығар-шықпас жаны бар,
Екеудің ер мінер аттай жалы бар.

Қатынның қары күлегеш,
Еркектің қоры күлегеш.

Қайырсыз адам — сараң,
Құм ішінде шөлмен тең.
Қайыры мол адам —
Суаты шалқар көлмен тең.

Адам аласы ішінде,
Мал аласы сыртында.

Жақсы адам — елдің көркі,
Жауқазын гүл — жердің көркі.

Адамның ұяты бетінде,
Адамгершілігі ниетінде.

Көкірегі жел адам — өр кеуде,
Көкірегі көр адам — жай пенде.

Адамның сырты — алдамшы.

Адам қайғысы — заман қайғысы.

Саналы адам
Сағыңды сындырмас.
Санасыз адам
Жаныңды тындырмас.

Кісіні кейде таршылық сынайды,
Кейде баршылық сынайды.

Алакөз арам адамдар,
Бір бірін ылғи жамандар.

Тоқ адамды ұйқы басады,
Аш адамнан ұйқы қашады.

Шалға қарттық,
Жігітке жастық жарасады.

Қыдырымпаз адамда — ұят болмайды,
Кеуек адамда қуат болмайды
Жел мінез адамда мұрат болмайды.

Желі тұрған оңынан.
Жеті өзеннен өтеді,
Жеті таудан өтеді,
Арманына жетеді.

Жасық адам,
Жасына жетпей қартаяр.
Асыл адам,
Жасына жетпей марқаяр.

Кестешінің бізі — алтын,
Кемеңгердің сөзі — алтын,
Көрегеннің көзі — алтын.

Кемеңгер келістіден шығар,
Қара байыр, желістіден шығар.

Шындықтың шырқы бұзылмас,
Өтіріктің өрмегі жиылмас.

Ақылды жігіт атқа да мінер,
Таққа да мінер.

Өрлеген балық ауға жолығар,
Өркөкірек жігіт, дауға жолығар.

Жаманның тілі ащы,
Көк мияның гүлі ащы.

Шірік ағашқа асылма, құларсың,
Шірік адамға бас ұрма, жыларсың.

Жүрегіңнің жұмбағын
Жүзің шешіп береді,
Жүзің шешіп бермесе,
Сөзің шешіп береді.

Пәрменсіз адам болса да,
Армансыз адам болмайды.

Кісінің шырайына қарама,
Райына қара.

Сыпайыны үйде көрме, түзде көр.

Сыпайы тоңбас, қалтырар.

Тәрбиелі адам — тағалы атпен тең.

Жарау кісі байқап сөйлейді,
Қарау кісі жан-жағын жайпап сөйлейді.

Азынаған айғырды үйірде көр,
Адамсыған жігітті үйінде көр.

Сыпайылық жоқ жерде,
Сыйласу да жоқ.

Үлкенді сен сыйласаң,
Кіші сені сыйлайды.
Кіші сені сыйласа
Кісі сені сыйлайды.

Күйесіз қазан жоқ, . .
Қайғысыз адам жоқ.

Сұраған адам — қайыршы,
Ұрлаған адам — қарашы.

Сырын білмеген адамға
Сырыңды айтпа.
Қасақы қу жаманға
Шыныңды айтпа.

Қорқақ көлеңкесінен де қорқады.

Жігіт — арының құлы,
Жаман — малының құлы.

Жоқшылық — жігіттің
Қолын байлар,
Такаппарлық — жігіттің
Жолын байлар.

Тура ағаш үйге тіреу,
Тура жігіт елге тіреу.

Адамына қарай сәлемі.

Шаруа кісіні қыдыр тұт!
Сақы кісіні кәдір тұт.

Тақиям жаман болса да,
Таяғым жақсы.

Көрінгенге көз түрткі —
Қордың қоры.

Ұялғаннан кісі өлмес,
Асыққанның ісі өнбес.

Арсыз адам — тұссыз тағам.
Сыпайы сырын жасырмас,
Пұшық мұрнын жасырмас.

Әділдікке жығылмайтын адам жоқ.

Арамдық
Адамның ажарын бұзады.
Ант ұрған
Халықтың базарын бұзады.

Адамды тарлық
Шынықтырады.
Адамгершілікті барлық
Ұмыттырады.

Әркімнің өзі шығар биігі бар.

Адамды алдау —
Арыңның алдында қылмыс.
Ағаңды алдау —
Анаңның алдында қылмыс.

Сыпайы, киімді киіп тоздырады,
Сараң, киімді жиып тоздырады.

Адамды өмір үйретеді,
Үйренбесе, күйретеді.

Біреу, біреуге сүйеу.

Бақыт — қолға қонған құс.
Байлық — қолға ұстаған мұз.
Құс ұшып кетеді
Мұз еріп кетеді,
Дүниенің қызығы — сіз бен біз.

Асы бар қазан сүйкімді,
Досы бар адам сүйкімді.

Бір адам — самал,
Екі адам — амал,
Үш адам — жамал,
Төрт адам— қамал.

Адамның құлқы түзелмей,
Өмірдің құлпы түзелмейді.

Желауыз адамға, сыр айтпа,
Жебір ауыз адамға, мұң тайпа.

Асауды бас білдіретін жігіт бар.
Адамды аздырмайтын үміт бар.

Адамға адам жат емес.

Бейтаныс кісі
Бітеу жаңғақ.

Қайырсыз адам болмаса да,
Қайғысыз адам болмас.

Ағадан — ақыл,
Ініден— ізет.