Ата-ана, ұл мен қыз

Анасын сүйгеннің
Баласын сүй.

Ананың көңілі балада,
Баланың көңілі далада.

Жалғыз баласы атқа шапса,
Атасы ауылда тұрып
Тақымын қысады.

Ана жақсылығын,
Ауырсаң білерсің.
Қайын жақсылығын,
Қыдырсаң білерсің.

Баланың өзі болғандай,
Келіннің өзі келгендей.

Торғай
Жаңбыр жауса,
Баласын қорғайды;
Бұршақ жауса,
Басын қорғайды.

Ата-ананың қадірін
Балалы болғанда білерсің;
Ағайынның қадірін
Жалалы болғанда білерсің.

Ақ шашты ана:
«Жастығым — балам» дейді.
Ақылды бала:
«Ай-күнім — анам» дейді.

Ана алдында — құрмет,
Ата алдында — қызмет.

Малды баққан өсірер,
Баланы тапқан өсірер.

Бала —
Ананың бауыр еті, көз нұры.

Мылқаудың тіліне анасы түсінеді.

Ананың алды — ақ жайлау.

Бесіктегі баланың
Күлгенін көрген бір мұрат.
Алдынан түсіп ананың
Жүргенін көрген бір мұрат.

Өз кемеріңнен шыққан баланы
Бал сүтіңмен бағарсың.
Бал сүтіңмен бақпасаң,
Кәйтіп көңілін табарсың?!

Мейрімі мол ананың —
Жүрегі жылы, қолы кең.
Кең пейілді атаның
Жүзі жылы, жолы кең.

Ақ жаулығы ананың —
Ақ көрпесі баланың.

Ағайын — алтау,
Ана — біреу.

Ана алақанының аясы —
Ақ шынардың саясы.

Анадан артық дос бар ма?
Ашудан жаман қас бар ма?
Жиырма бестен жақсы жас бар ма?
Қымыздан тәтті ас бар ма?

Ананың сүті—бал,
Баланың тілі — бал.

Бала тентек болатыны — үйінен,
Ердің тентек болатыны — биінен.

Көне киім жаңаны сақтайды,
Кәрі кемпір баланы сақтайды.

Ананың сүйген жері:
Отқа күймейді,
Оқ та тимейді.

Ананың ойы ұяда,
Баланың ойы қияда.

Жетімге жеті бидай да тамақ.

Анаңа ауыр сөз айтпа!
Атыңа ауыр жүк артпа!

Ана сүтін ақтамағанды
ешкім мақтамайды.

Балапанды торғайлар
Өрт болмасын тілейді.
Балаларға аналар
Дерт қонбасын тілейді.

Баласыз ана — гүлсіз алма.

Әзілің жарасса,
Атаңмен ойна.

Ата балаға сыншы.

Ата баласының
Ат меңіндей белгісі болады.

Атаңа не қылсаң,
Алдыңа сол келер.

Ілгері басатын жасты
Кері тартқан кәрі қайтарады.

Үлкен бастар
Кіші қостар.

Ата баласы
Азарыңда асық ойнайды.

Әкең өлсе өлсін,
Әкеңді көрген өлмесін.

Атадан бала туар
Атасының жолын қуар.

Әкенің жақсылығы жездедей-ақ.

Жаман да болса ұрпақ қалсын,
Ошағыңда отың жансын.

Атадан жақсы ұл туса,
Есіктегі басын төрге сүйрер.
Атадан жаман ұл туса,
Төрдегі басын жерге сүйрер.

Ата — бәйтерек,
Бала – жапырақ.

Атаның өспес ұлы
Өнбес дауды даулайды.

Аталы ұл — қожалы құл.

Атасыз ұлдың ауызы үлкен.

Әр атаның өз ұлы бар,
Әр бұтаның өз гүлі бар.

Атасы тұрып, ұлы сөйлегеннен без,
Анасы тұрып, қызы сөйлегеннен без.

Жақсы әке жаман балаға,
Қырық жыл азық.

Баланың бас ұстазы — ата-ана.

Бала өсірген ата-ана
Бала болып ойнайды.
Бала оқытқан ұстаздар
Бала болып ойлайды.

Әкеден безген ұл болмас,
Анадан безген қыз болмас.

Әкенің қадірін,
Балалы болғанда білерсің.

Ананың салған жолы бар,
Ананың тіккен тоны бар.

Атасы жоқ — мас жетім,
Анасы жоқ — қас жетім.

Сайына қарай — саласы,
Әкесіне қарай — баласы.

Әкеге баланың алалығы жоқ.

Атаңда болғанша,
Алақаныңда болсын.

Әкесі бардың ырысы бар,
Інісі бардың тынысы бар.

Әке тұрып бала сөйлесе,
Ер жеткені.
Шеше тұрып қыз сөйлесе,
Бой жеткені.

Баласынан айрылған әке
Таяғына сүйенер.

Атаңнан мал қалғанша.
Тал қалсын.

Әкеден — ақыл,
Анадан — мейір.

Бала анаға аян,
Атаға күмән.

Жас бала құстың көлеңкесіне де тоңады.

Бала,
Баланың ісі шала.

Жыламаған балаға,
Емшек бермейді.

Тісі шыққан балаға,
Шайнап берген ас болмас.

Балалы үй — базар,
Баласыз үй — қу мазар.

Бала күлкіге тоймас,
Болбыр ұйқыға тоймас.

Ұл туғанға —
Күн туған.

Итпен ойнасаң — үрерсің,
Баламен ойнасаң — күлерсің.

Ат болатын құлынның,
Бауыры жазық келер,
Адам болатын баланың,
Маңдайы жазық келер.

Жылайын деген баланың
Үш күн бұрын көзі қышиды.

Нар баласын қарпып сүйер

Алты жасар бала атқа мінсе,
Алпыстағы шал
Алдынан шығып атын ұстар.

Балалы үйрек көлден кетпес,
Балалы жесір елден кетпес.

Болатын елдің баласы
Бірін бірі:
«Батыр!»дер.
Болмайтын елдің баласы
Бірін бірі:
«Қатын!» дер.

Ашаршылықты көп көрген
Өзі тоймай «мә» демес,
Жетімдікті көп көрген,
Үш шақыртпай «ә» демес.

Жаманға айтқан ақылың —
Далаға атқан оқпен тең.
Талабы жоқ жас ұлың —
Жалыны жоқ шоқпен тең.

Қазанға тиме, қарасы жұғар,
Балаға тиме, бәлесі жұғар.

Мал балада қалды,
Бай далада қалды.

Атадан жақсы ұл туса,
Елінің қамын жейді;
Атадан жаман ұл туса,
Елінің малын жейді.

Балалы үйдің ұрлығы жатпас.

Боранды күні бала құтырар,
Желді күні ит құтырар.

Жақсы бала қонаққа үйір,
Жақсы тай атқа үйір.

Күлшелі бала — сүйкімді.

Қыз «қуыршақ» дейді,
Бала «құлыншақ» дейді.

Келіннің сөзі кетпендей,
Баланың сөзі батпандай.

Болатын бала — пысық,
Жауатын күн — ыстық.

Өлетін бала молаға қашады.

Жылайын деген бала,
Әкесінің сақалымен ойнайды.

Өз балаң,
Өзекке тепсең де кетпейді;
Кісі баласы,
Кісендесең де тұрмайды.

Үш баланы өсіргенше,
Үш шаһар апат болады.

Баласы бардың өңі ойнар,
Балтасы бардың қолы ойнар.

Қарға баласын «аппағым» дейді,
Кірпі баласын «жұмсағым» дейді.

Балаөз несібесін ала туады.

Күндес көргеннің қызын алма.

Бір бала, атаға жете туады,
Бір бала, атадан өте туады,
Бір бала, кейін қарай кете туады.

Жалғызбаласы бардың
Шығар-шықпас жаны бар.
Екі баласы бардың,
Өкпе, бауыр, жалы бар.
Үш баласы бардың
Бұқарада пұлы бар.

Балаханнан үлкен,
Ашамайнарданүлкен.

Немере етін жеп, сүйегін береді.

Жетімнің ризығы — жұрттан.

Бала — бауыр,
Дос — тамыр.

Көргенсіз бала — көкірек,
Өнерсіз бала — өкірек.

Ерке бала — екі жылар.

Ат болар тай саяққа үйір,
Адам болар бала қонаққа үйір.

Үй баласымен базарлы,
Қонағымен ажарлы.

Қамшыға бүлдіргі
Балаға үлгі керек.

Болар бала
Бесігіңде бұлқынар.
Болар құлын
Желісіңде жұлқынар.

Бесіктен түскен бөпеге
Есікке дейін ен дүние.

Көргендінің баласы,
Жөргемді келеді.

Аға ішкен бұлақтан,
Іні де су ішеді.

Жастық көкке,
Кәрілік жерге қаратады.

Ұлың үйленсе — ырысың,
Қызың орын тапса — өрісің.

Құс балапаны үшін тұзаққа түседі,
Адам баласы үшін азапқа түседі.

Бесік баласы
Бес түлейді.

Бала жетіге келгенше
Жерден таяқ жейді.

Өкпелегіш балақай
Өз сыбағасынан құр қалар.

Ағадағы мал — аспандағы мал,
Інідегі мал — ін түбіндегі мал,
Баладағы мал — даладағы мал.

Бала — қымбат,
Немере — ыстық.

Кіші баланың ұятын
Үлкен бала көтереді.

Ініден ізет.

Бала ішегін
Шұбатып жүріп ойнайды.

Тентек баланы теке сүзеді.

Анасын көріп қызын ал,
Аяғын көріп, асын іш.

Ата даңқымен қызөтер,
Мата даңқымен бөзөтер.

Қыз ауыр ма, тұз ауыр ма?!

Қыздың көзі қызылда.

Қызды ауылдың иті жатпас.

Қызы бар үйдің жеңгесі сүйкімді.

Күйеу келсе қыз тұрмас,
Бесін келсе күн тұрмас.

Өзі болған қыз
Төркінін танымас.

Арпа берсең, атқа бер,
Қатыр-құтыр шайнасын.
Қызды берсең жасқа бер,
Құшақтасып ойнасын!

Көшермен болса жұрт жаман,
Кетермен болса қыз жаман.

Отырған қыз орын табар.

Қызым үйде, қылығы түзде.

Суды шым бөгейді,
Дауды қыз бөгейді.

Ыржық қызға — тыржық күйеу.

Қалыңдығына өкпелеген күйеу,
Қайнысына сәлем бермейді.

Үйінде ұл-қызы бардың,
Көгінде сөнбес жұлдызы бар.

Туғаным — туырлығым,
Қарындасым — қазынам.

Қотыр қызға — қола сырға.

Қызы бардың назы бар,
Қысы бардың жазы бар.

Төркініне келген қыз
Төрге секірер.

Қызғыш құсқа көл пана,
Жетім қызға ел пана.

Қызың кер әдеп болса — қорлық,
Балаң бейәдеп болса — қорлық.

Бір жақсы қыз,
Екі жаман ұлға татиды.

Қыз кетсе — қуаныш,
Тұрақтаса — жұбаныш.

Қыз жоқ жерде — қызық жоқ.

Апасы киген сәукелені,
Сіңлісі де киеді.

Теңін тапсаң — тегін бер.

Жетім қыздың жеңгесі көп.

Қызғаншақтың қызы
Күйеусіз қалады.

Үкісізқызболмас,
Тікенсіз гүл болмас.

Ұл баланың
Үй күшік болғаны жараспайды,
Қыз баланың
Қыдырма болғаны жараспайды.

Қызыңды құтты орынға қондырғанша күт,
Ұлыңды отау иесі болғанша күт.

Қызым, қызым, қыз кісі,
Қызыма келді жүз кісі,
Жүз кісінің ішінен
Таңдағаны бір кісі!

Күйеу — жолдасымен,
Қыз — жасауымен.

Таза сабаның қымызын іш,
Мейірбан ананың қызын ал.

Жақсы қыздың жасауын
Жақын-жаран жасайды.
Жаман қыздың жасауын
Сұран-тілен жасайды.

Қызды сөкпе,
Тұзды төкпе.

Сақау қыз
Май сұраймын деп,
Шай сұрайды.

Қыздың аңқауынан сақта,
Ұлдың жалқауынансақта.

Сұлу гүлдіңсарғайып
Солар кезі болады.
Сұлу қыздың әр тайып,
Оңар кезі болады.

Қырын алған жігітті
Қыз қасынан ит қабар.

Астың дәмін тұз келтірер,
Ауылдың сәнін қыз келтірер.

Отаулап берген қыздың
Отын, суы аз болмас.

Қол өнері

Өнерлі өрге жүзеді.

Қол өнері — кілемде,
Сөз өнері — өлеңде.

Жігітке жетпіс өнер де аз.

Өнерді үйрен де жирен.

Ұзынсыз қысқа болмас,
Үлгісіз ұста болмас.

Қолы жатықтың
Ішкені қатық болар.

Өнерлінің өрісі ұзақ.

Мылтығыңның күмісін айтпа,
Тиісін айт.

Ұстамен жақын болсаң
Ұстарасын аларсың.
Мүттайыммен жақын болсаң
Пәлесіне қаларсың.

Жібекті түте білмеген жүн етер,
Қызды күте білмеген күң етер.

Озар елдің қызы мінезді,
Ұлы өнерлі келеді.

Бала соққан кездіктің
Басы жарық.

Істің көзін таппағанның
Күші зая,
Еңбегі ештің
Істеген ісі зая.

Көзсіз жұмсаған — күш арам,
Көріксіз істелген — іс арам.

Ерінбеген етікші болады,
Ұялмаған өлеңші болады.

Шаштараз сақал түзетер,
Өнерпаз шаһар түзетер.

Оймақ пішсең де,
Ойлап піш.

Әр нәрсеге асық болғанша,
Бір нәрсеге машық бол.

Бөрі соғар жігіттің
Бөрігінен белгілі.
Балта соғар жігіттің
Көрігінен белгілі.

Алтын ерің атқа тисе,
Алтынын ал да отқа жақ.

Бояушы, бояушы дегенге,
Сақалын бояр.

Болар іс болды,
Бояуы сіңді.

Өз үйінде ою оймаған,
Кісі үйінде сызу сызады.

Ата көрген оқ жонар,
Ана көрген тон пішер.

Керек тастың ауырлығы жоқ.

Қазаншының еркі өзінде,
Қайдан құлақ шығарса.

Жалғаймын деп үзіп алма,
Түзеймін деп бұзып алма.

Сұлуынан жылуы.

Жаман үйден қосым артық,
Сынық ошақтан мосым артық.

Аяғы кіші сүйгенін киер,
Аяғы үлкен сыйғанын киер.

Олақтан салақ жаман.

Жаман етікші біз таңдайды,
Жаман жігіт қыз таңдайды.

Темірші көміршіге үйір.

Жаман ұста жанынан.

Жұмыстың көзін тап,
Қисықтың ізін тап.

Алтын балтаның да сабы ағаш.

Өнер көзі — халықта:

Тігіншіні инесі асырайды.

Өнерлінің үйі басында,
Үскенесі қасында.

Өнерліге есік ашық.

Жантақтан ине,
Жаңқадан түйме жасаған.

Ұстаның бізі сүйкімді,
Жақсының сөзі сүйкімді.

Шебердің инесі де,
Күймесі де — алтын.

Жолаушыны жол асырайды,
Өнерпазды қолы асырайды.

Ата өнері — балаға мұра.

Ата кәсібі — бала нәсібі.

Ине, жібі бар әйелдің
Үсті-басы жыртылмайды.

Алтынды еріткенмен,
Жез болмайды
Жібекті жуғанмен,
Бөз болмайды.

Өзіңе бой болмаған,
Өзгеге жең шықпас.

Өнер ауысады,
Ырыс жұғысады.

Жылтырағанның бәрі алтын емес.

Темірге тіл,
Жаңқағажан бітіретін...

Кеңесіп пішкен бешпетте
Кемдік болмас.

Өнерпаздың он қолы бар.

Ерегісте ентігіп,
Ең алдына түспеңіз.
«Ұстамын» деп, жең түріп,
Үлгісіз тон пішпеңіз.

Астыңда дөненің болғанша,
Қолыңда өнерің болсын.

Өнер өрмек тоқытады.

Өнерден сауған — өлмес.

Қыз еркем
Кестесімен көркем.
Ұл еркем
Өнерімен көркем.

Қолында өнері бардың,
Аузында өлеңі бар.

Ұшын түймегеннің
Үш шаншымы бос кетер.

Отындық ағаштан
Оқтық мүсін шығады.

Біреу күймеге қарайды,
Біреу күймеге таққан түймеге қарайды.

Шын болат шорт сынар.

Туырлықтай киізден
Тоқым шықпапты.

Теміршінің қолында
Темір тозбайды.

Өнері өлмес, үміт сөнбес.

Өнерлі бала елдің көркі,
Үкілі қамыс көлдің көркі.

Бит терісін
Биялай еткен шебер.

Алтын балдақ —
Қол сәні,
Әшекей, кесте —
Тон сәні.

Өнеріне қарай — өрнегі,
Тірлігіне қарай — тірнегі.

Өрмесі бардың —
ермегі бар.

Қолында өнері бардың,
Белінде кемері бар.

Темірші балтаға жарымас,
Қайыршы қалтаға жарымас.

Қара суда қаймақ болмас,
Хас шеберде оймақ болмас.

Ұстаны соққан пышағынан таниды.

Өнерлі адам бай болмас,
Бай болмаса да жай болмас.

Қолы білген,
Құм үстінен кеме жүргізер.

Өнер — мінсең ат,
Ұшсаң — қанат.
Кисең — жанат,
Ішсең — тамақ.

Күміс күнге қонса,
Алтын өз аяғымен келер.

Көлеңкеге қарап,
Көйлек пішпес болар.

Жайсыз болған жаздан
Жайлы келген қыс артық.
Көріксіз соққан күмістен
Келісті соққан мыс артық.

Адамға ақыл көптік қылмайды,
Азаматқа өнер көптік қылмайды.

Қас шебердің
Шанышқан инесі тонына кіреді.
Хас шебердің
Шанышқан инесі қолына кіреді.

Өнер тамған он саусақ —
Үзілмейтін ырысың.
Өнері жоқ он саусақ,
Бар болмай-ақ құрысын.

Жас күніңде өнер қусаң,
Тоқтасқанша толығарсың.
Тоқтасқан соң өнер қусаң,
Толыққанша зорығарсың.

Әр шаһардың ұстасы
Өз пышағын мақтайды.

Қына тастан шығады,
Өнер, білім жастан шығады.

Сөйлей білмеген,
Сөзді қор етер.
Тіге білмеген,
Бөзді қор етер.

Шегені қаға білмесең,
Қолыңды ұрасың
Түймені таға білмесең,
Қолыңа ине тығасың.

Орман аралаған үйші болар,
Қобыз сыралаған күйші болар.

Кілең шебер жиналса,
Істері тез қызады,
Кілең олақ жиналса
Біткен істі бұзады.

Ұстаның өрісі
Көрігінен төсіне дейін.

Зергер — ісмер жезге үйір,
Сыршыл адам сөзге үйір.

Әкемнің өлерін білсем.
Өнерін сатпас па едім.

Шеберді саусағы асырайды.
Шеберді шеге қағысынан таны.

Өнерлі қол пішуге жақсы,
Өткір қайшы кесуге жақсы.

Жігітке жеті өнер аз,
Жетпіс өнер көп емес.

Тіл өнері

Өнер алды — қызыл тіл.

Тіл тас жарады,
Тас жармаса, бас жарады.

Шебердің қолы — ортақ,
Шешеннің тілі ортақ.

Тіл — буынсыз,
Ой - түпсіз.

Сүйреңдеген қызыл тіл
Сүйгеніңненайырар;
Иә жаубетін қайырар.

Алажағым кетсе де,
Айташағым кетпесін.

Ат жүйрігі айырады,
Тіл жүйрігі қайырады.

Мақтаған жеткізер,
Шаққан өлтірер.

Бал тамған тілден
У да тамар.

Сүңгініңжарасыбітер,
Тілжарасы бітпес.

Басқа пәле тілден.

Тіл — тиексіз.

Тіл ерді қабырға салады,
Нарды қазанға салады.

Бас кеспек болса да,
Тіл кеспек жоқ.

Қызыл тіл жанның мияты,
Абырой ердің қуаты.

Ашуың келсе — қолың тарт,
Айтпас жерде — тілің тарт.

Тіл жүйрік емес,
Шын жүйрік.

Піл көтермегенді
Тіл көтереді.

Адам көңілінен азады,
Тілінен жазады.

Жер астында жатқанды,
Қазбай, қарап тіл табар.

Қойын-қойын сырыңды
Түбінде келіп шын табар.

Аш құлақтан —
Тыныш құлақ.

Сөз тапқанға қолқа жоқ.

Жақсы байқап сөйлер,
Жаман шайқап сөйлер.

Жыланның тілі айыр,
Жылан мінезді адамның сөзі айыр.

Аңдамай сөйлеген
Ауырмайөледі.

Аяғы жаман төрді былғар,
Аузы жаман елді былғар.

Көп сөйлеген —
Көптен айрылар.

Көп сөз — күміс,
Аз сөз — алтын.

Суды ішім тоқтатар,
Сөзді шын тоқтатар.

Ақпа құлаққа айтқан сөз
Ағып кетеді.
Құйма құлаққа айтқан сөзді
Құйып алады.

Өтірікшінің шын сөзі зая.

Қатты айтсаң,
Қарындасыңажақпайсың.
Ақырынайтсаң,
Ақың кетеді.

Біреудің сөзі әдемі,
Біреудің көзі әдемі.

«Көрдім» деген көп сөз,
«Көрмедім» деген бір сөз.

ІІІешеннің сөзі — мерген,
Шебердің көзі — мерген.

Ине көзінен сынады,
Шешен сөзінен сынады.

Қаһарлы сөз — қамал бұзар.

Олақтың сөзі —
Орынсыз жамау тәрізді.

Орынды айтылған сөз —
Орнына қағылған шеге сияқты.

Ойнапсөйлесең де,
Ойлап сөйле.

Сөз сүйектен өтеді,
Таяқ еттен өтеді.

Мір тәуекел бұзады,
Мың қайғының қаласын;
Бір жылы сөз бітірер
Мың көңілдің жарасын.

Адам сөзінен жазады,
Сиыр мүйізінен жазады.

Көз жеткізер,
Көз жеткізбегенді
Сөз жеткізер.

Аталы сөзге,
Арсыз жауап қайырар.
Ақ пен қараны
Шындық айырар.

Шал,
Шалдың сөзі — бал.

Ұлы сөзде — ұят жоқ.

Сөз шындықты табар.

Көп сөйлеген
Иә жолдасынан,
Иә құрдасынан айрылады.

Жақсы сөз — жарым ырыс.

Жаным десе — жан семіреді.

Ауыз дарбаза,
Сөз самал,
Құдай ұрғанға не амал?!

Жүйелі сөз —
Жүйесін табар;
Жүйесіз сөз —
Иесін табар.

Сөз жүйесін тапса —
Малиесінтабар.

Жүзден біреу — шешен,
Мыңнан біреу — көсем.

Бұралқы сөз — күлуге жақсы,
Бұралқы жылқы — мінуге жақсы.

Айтпаса жүректен кетеді,
Тартпаса білектен кетеді.

Құр судан май шықпайды,
Құр сөзден мән шықпайды.

Сөзің тәтті болсын,
Ашуың қатты болсын.

Еттен өткен таяқтан,
Сүйектен өткен сөз жаман.

Сөз қуған — пәлеге жолығар,
Шаруа қуған — қазынаға жолығар.

Өзі — шынашақтай,
Сөзі — келсаптай.

Сөздің басы — бір пышақ,
Аяғы — бір құшақ.

Сөйлемесе қайдан туады?
Сөз сөзден туады.

Айтсаң сөзіңе жет,
Мінгес те, үйіңе жет.

Ауруда — шаншу жаман,
Сөзде — қаңқу жаман.

Құрғақ сөз бас ауыртар,
Құрғақ қасық ауыз жыртар.

Көз көргенше,
Ауыз батыр, сөйлеп қал.

Сөз бергенге ерме,
Бөз бергенге ер
Сөз — бейнет болар,
Боз — көйлек болар.

Сөзіңді айт ұққанға
Айтып айтпай не керек,
Құлағына мақта тыққанға.

Көп сөйлесең — тақылдақ дер,
Аз сөйлесең — ақымақ дер.

Көптің аузы — зеңбірек.

Кесірлі ауыздан
Кесапатты сөз шығар.

Тұз астың дәмін келтірсе,
Мақал сөздің мәнін келтіреді.

Ауызында әзілі жоқтың
Қолында қол шоқпары бар.

Тілге шешен,
Іске мешел.

Тілменен тікен алып болмас.

Ақындар қайда сөз сонда,
Сұлулар қайда наз сонда.

Мал басынан байланады,
Адам тілінен байланады.

Ақ сөз ащы болады,
Ғайбат сөз тәтті болады.

Күнде бір сөз есітпесең
Құлағың қалқандай болады.

Айтар нақылы жоқтың,
Табар ақылы жоқ.

Су сағасы — бұлақ,
Сөз сағасы — құлақ.

Татуға — тіл,
Сұлуға — сүт.

Ашынған тілді болады.

Ішімдегінің бәрі — тілімде,
Тілімдегінің бәрі — түрімде.

Жылы киім — тәнді жылытар,
Жылы сөз — жанды жылытар.

Шайқап сөйлесе,
Алды-артыңды байқап сөйле.

Көп ішінде сөйлеген,
Көсемдіктің белгісі.
Көпке сөзі ұнаған,
Шешендіктің белгісі.

Қысыр сөзде қырсықкөп.

Алмас қылыш майданда керек,
Асыл сөз майданда да керек,
Сайранда да керек.

Сөзіңді біреу сөйлесе,
Аузың қышып бара ма,

Әуелгі сөзің шын болса,
Соңғы сөзіңе жол болады.

Жыламасқажылаған екі көзім,
Тыңдамасқа сөйлеген есіл сөзім.

Тауып сөйлесең — күміссің,
Таппай сөйлесең — мыссың.

Қарағым деген жылы сөз
Тон болып тәнді жылытпаса да,
Жанды жылытады.

Жаман сөз жанға кірген тікен.

Пышақ жетесінен сынады,
Сөз келтесінен тынады.

Әншейінде ауыз жаппас,
Той дегенде өлең таппас.

Мақал — сөздің атасы,
Уәде — ердің опасы.

Түйеге мінген қазақ,
Төрт ауыз өлең біледі.

Мағынасыз сөз болмайды,
Мақалсыз ел болмайды.

Сөзге мақал жарасар,
Иекке сақал жарасар.

Ми ойланғанды
тіл тындырады.

Адамның өзі жетпеген жерге
Сөзі жетеді.

Орынсыз сөз орға жығады.

Сөз — сабан, іс — дән.

Мақал қайданшығады,
Ой болмаса.
Киіз қайдан шығады,
Қой болмаса.

Жаман сөз —
Жанға кірген тікен,
Жақсы сөз —
Таптырмайтын ем.

Қызыл тілден, ашынғанда утамар,
Басылғанда бал тамар.

Жүйелі сөз — киелі.

Санасызға айтқан сөз —
Тасқа тамған тамшыдай.
Саналыға айтқан сөз —
Қолға ұстатқан қамшыдай.

Өзі өтірікші
Өзгенің шын сөзіне сенбейді.

Ақынның тілі қылыштан өткір,
Қылдан нәзік.

Жақтырмаған
Жүре сөйлеседі.
Жарамсақтанған
Күле сөйлеседі.

Қол жүйрігі — етке,
Тіл жүйрігі —бетке.

Сөйлеген — себеді,
Тыңдаған — орады

Шебердің қолы — ортақ,
Шешеннің сөзі — ортақ.

Жетесізге айтқан сөз,
Желмен бірге кетеді.

Сылбыр сөзін — сүйретіп айтады,
Содыр сөзін — күйретіп айтады,
Сыпайы сөзін — ширатыпайтады.

Көре-көре көсем болады
Сөйлей-сөйлей шешен болады.

Шешілмеген шиені,
Тырнақшешпес,тілшешер.

Жері жуалының
Сөзі дуалы.

Шын — бір сөз,
Өтірік — мың сөз.

Сауатсыздың сөзінесүрініп құлайсың.

Жолыңа жуа бітсін,
Сөзіңе дуа бітсін.

Шынайысөз, не күйінгенде шығады,
Несүйінгенде шығады.

Ағадан— ақыл,
Атадан — нақыл.

Ат тұяғы—алтын,
Алысқаалып баратын.
Адамтілі алтын,
Алысты сұраптабатын.

Тентек отты тебемдеп,
Аяғынкүйдіреді.
Ділмәршындықты жеңем деп,
Тілін күйдіреді.

Жыланныңуытісінде,
Адамныңуытілінде.

Аяқ — тұлпар,
Сөз — сұңқар.

Сөз қадірін білмеген
Өз қадірін білмейді.

Адам тілінен,
Ат аяғынан жазады.

Еңтәтті де — тіл,
Еңащы да — тіл,
Еңжұмсақ та — тіл,
Еңқатты да — тіл.

Көр топырағыкөзіңе түспесін,
Сөз салмағы өзіңе түспесін.

Қағынған ауыздан
Ұшынған сөз шығады.

Айтсам тілім күйеді,
Айтпасам дінім күйеді.

Сәлемі жараспағанның —
Сөзі де жанаспайды.

Қол, аяғы бар кісі —
Жүк көтергіш нар кісі.

Тілі, сөзі бар кісі,
Жазасызға жар кісі.

Жалаң бұттың өлімі шөптен,
Жалаң сөздің өлімі көптен.

Қайғылы сөз
Қаза үстінде туады.
Қаһарлы сөз
Жаза үстінде туады.

Асығын ата алмаған,
Сақасынан көреді.
Сөзін сөйлей алмаған,
Атасынан көреді.

Әуелгі сөз — ағадан,
Әдепті сөз — ініден.

Сырдың елі — жырдың елі.

Мақал —сөздің мәйегі.

Киім кірі жуса кетеді,
Көңіл кірі айтса кетеді.

Көздің аласынан
Сөздің аласы жаман.

Сөзбен сөзді жуады,
Сабынмен бөзді жуады.

Жақсының өзі өлсе де,
Сөзі өлмейді.

Айтылған сөз — атылған оқ.

Аз сөз — ишарат,
Көп сөз — кінарат.

Артық сөйле, кем сөйле,
Таразылай тең сөйле.

Жақсыменен сөйлессең —
Жаның рахаттанады.
Жаманменен сөйлессең —
Қойыңа қасқыр шабады.

Тіс — тілдің қамалы.

Сәлем — сөздің анасы.

Артында баласы қалса —
Көзі қалды де,
Артында сөзі қалса —
Өзі қалды де.

Сөз сөзден туады
Сөйлемесе қайдан туады?
От басының жанжалы
Қана ішпеген шайдан туады.
Ауыр жолдың азабы
Артар атан-нардан туады.

Әуелі бойыңда талант болсын,
Талантыңа талабың қанат болсын.

Күлкі сөз — көңілді тындырар,
Қас сараң сағыңды сындырар.

Елшіге өлім жоқ,
Өлеңшіге өкім жоқ.

Аяғың сауда, билеп қал,
Аузың сауда, сөйлеп қал.

Көз — нұрдың ұясы,
Көңіл — сырдың ұясы,
Сезім — жырдың ұясы.

Ел арасын сөз бұзар,
Жол арасын сел бұзар.

Тілің бар болса,
Жауым жоқ деме
Тамырың бар болса,
Дауым жоқ деме.

Қысыр сөзге мініп,
Қысырақ қумас болар.

Түсінбеске сөйлеме,
Толмасқа құйма!

Майда сөйлеп, ірі шық,
Ақылдының бірі шық.

Көп сөз күлгенге жақсы,
Аз сөз білгенге жақсы.

Делдал малдың базарын келтіреді,
Мақал сөздің ажарын келтіреді.

Ұқпас құлаққа айтқан сөз,
Оқпанға құйған сумен тең:

Аузына әлі келмеген мылжың,
Айтар сөзінен адасады.

Айта білмесең,
Мақалдың мәні болмайды
Жасай білмесең,
Астың дәмі болмайды.

Тіл — көңілдің кілті.

Шебердің бізі — ортақ,
Шешенің сөзі — ортақ.

Сегіз тұтам сар садақ,
Секірген аңды сұлатар.
Сегіз қырлы өткір сөз,
Сойылдай ерді құлатар.

Судың түбін шым бекітеді,
Сөздің түбін — шын бекітеді.

Үй ортасына шала тастама,
Сөз ортасына жала тастама.

Сөйлегенді үндемеген жеңеді.

Бастың көркі — жүз,
Жүздің көркі — көз.
Ауыз көркі — тіл,
Тілдің көркі — сөз.

Көшпелі ел,
Тоғанақсыз, бұраусыз болмайды.
Той мен ас,
Айтыссыз, жыраусыз болмайды.

Қиын жерде жол тапқыш,
Түйін жерде — сөз тапқыш.

Той — ақындікі,
Көкпар — батырдікі!

Көрген көзіме сенемін бе,
Сенің айтқан сөзіңе сенемін бе.

Көліне қарай — қазы,
Заманына қарай — сазы.

Кесір сөзде — қырсық көп,
Кесір адамда — тыртық көп.

Әңгіме бұзау емізер,
Бұзау таяқ жегізер.

Жақсының сөзі — шақпақ
Жаманның сөзі — тоқпақ.

Көзге айтқанның айыбы жоқ.

Ала сөйлеп, ұлыққа жаққанша,
Адал сөйлеп, жұртқа жақ.

Жақсының сөзі
Өлшеп, пішкендей,
Жаманның сөзі
Түйеден түскендей.

Аяққа кісен салуға болар,
Қолға кісен салуға болар,
Тілге кісен салуға болмас.

Орақты ора білмесең,
Қолыңды кесерсің
Сөзіңді сөйлей білмесең,
Жолыңды кесерсің.

Жатып сөйлеген
Жігітке жараспайды.

Сөйлей білмеген кісіден,
Үре білген ит артық.

Жол жайын білмесең,
Жүргеннен сұра.
Сөз жайын білмесең,
Білгеннен сұра.

Тамақты асығып ішпе
Түйілерсің.
Сөзді асығыс сөйлеме,
Күйінерсің.

Тіл алмасқа сөз айтсаң,
Адам таппас жауап айтар.

Жорытсаң, жол аларсың,
Жолықсаң — сөз аларсың.

Қолың ұста болсын,
Сөзің қысқа болсын!

Ажал келмей жан шықпас,
Қысыр сөзден мән шықпас.

Отқа келген келіннің
Отыз ауыз сөзі бар.

Шешеннің тілі — шебердің бізі.

Шешеннің тілі
Семсердің жүзі.

Тез қасында қисық ағаш жатпас,
Бек қасында бейбақ сөз айтпас.

Өлеңді қосылып айтқан жақсы,
Сөзді тосып айтқан жақсы.

Байламсыз сөз
Баусыз — шелек.

Найзалассаң найзалас,
Тіл найзаңмен түйреме
Тіл найзаңа түйреп ап,
Олай-бұлай сүйреме.

Қожамен көрші болсаң:
«Бер-бер» дейді
Шебермен көрші болсаң:
«Көр-көр» дейді.

Көптің сөзі — темір талқы,
Қисайғанды түзетер.

Піл күшті,
Піл күшті емес, тіл күшті.

Жылататын да,
Жұбататын да — тіл.
Қыздырманың
Қызыл тілінен сақтан.

Тілде сүйек, таста тамыр жоқ.

Төр төбесінде отырып,
Теріс сөйлегеннен түңіл
Есік алдында отырып,
Ерсі сөйлегеннен түңіл.

Жігіт жауда өлер,
Шешен дауда өлер.

Сақина —
сәнге жатпас,
Айқай —
әнге жатпас.

Ақын өлең айтпайды, жантайған соң,
Адам келмес үйіңе мал тайған соң.

Біреу қасып айтады,
Біреу басып айтады,
Біреу жаны ашып айтады.

Көргенінен көз ақы алады,
Сөйлегенінен сөз ақы алады.

Әділ сөздің зілі жоқ,
Көп көзінен өткен істің міні жоқ.

Әзіл айтсаң да,
Әділ айт.

Көңілдегі құпияңды —
Көзің айтып қояды,
Көп сөйлеген күпілдеп —
Сөзің айтып қояды.

Дуасыз ауызға,
Судыраған сөз бітер.
Жылан мінез жауызға
Жеп қойғандай көз бітер.

Ащы сұраққа
Тұщы жауап күтпе.

Кедейге өлең айтқан да — шығын.

Шешеннің сөзі — ортақ
Шебердің бөзі — ортақ.

Ақынның хаты өлмейді,
Батырдың аты өлмейді.

Сөзі ырайлының —
Жүзі шырайлы.

Аузын бағып айтқанның — аузы күймес,
Отын бағып жаққанның жеңі күймес.

Атаңның сақалына қарама,
Айтқан мақалына қара.

Аңғал сөйлеп, аспа,
Ойланып ал, саспа.

Ұзын шапан аяғыңа оралады,
Ұзын тіл мойныңа оралады.

Бір сом беріп жырлатып,
Мың сом беріп қойғыза алмапты.

Тілі бардың
Тіріде ақысы кетпейді.

Аталы сөзге
арсыз ғана жауап қайырады.

Кемеңгердің артынан көп ереді,
Сүмелектің артынан сөз ереді.